Preparaty zawierające iwermektynę: Ivomec, Ivermectin.

Iwermektyna stosowana jest od lat 80. XX wieku.

W Polsce iwermektyna dopuszczona jest do użytku weterynaryjnego w postaci premiksów do sporządzania paszy leczniczej oraz jako roztwór do wstrzykiwań dla bydła, świń, koni (dla nich jest także pasta doustna), owiec. Lekarz jednak może zastosować iwermektynę i u innych gatunków. Dlatego może być ona zgodnie z prawem stosowana także u ptaków.

Iwermektyna należy do grupy makrocyklicznych laktonów. Związki te zostały wyizolowane z hodowli bakterii z rodzaju Streptomyces. Mają one działanie antypasożytnicze.

Działanie

Makrocykliczne laktony działają na zasadzie porażenia mięśni pasożytów (poprzez zaburzenia przewodnictwa nerwowego). U ssaków leki nie przekraczają bariery krew-mózg i dlatego nie są dla nich groźne. Nie znam żadnych badań odnośnie ptaków, lek ten nie jest dopuszczony do użytku dla ptaków, więc takie badania nie były potrzebne. Ponieważ jednak jest często stosowany, to najwidoczniej także u ptaków nie przekracza tej bariery. U ptaków ma też dość szeroki margines bezpieczeństwa (co oznacza, że różnica pomiędzy dawką leczniczą, a toksyczną jest dość duża). Najbardziej niebezpieczna jest dla małych ptaków, u których na ogół jest wielokrotnie przedawkowywana (dostępny w handlu lek przeznaczony jest dla bydła, czyli zwierzęcia ważącego ok. 500 kg przy papużce falistej ważącej 50 gramów). Pomimo szerokiego marginesu bezpieczeństwa odpowiednio przedawkowana jest śmiertelną trucizną. Iwermektyna jest lekiem hepatotoksycznym co oznacza, że uszkadza wątrobę.

Iwermektyna swoim działaniem obejmuje wiele gatunków nicieni (w zasadzie wszystkie ważniejsze) i to zarówno postaci dojrzałe jak i larwy (wędrujące i zatrzymane w rozwoju). Działa także na niektóre stawonogi: roztocza (tutaj należą świerzbowce), wszy, kleszcze i larwy gza.

Iwermektyna NIE DZIAŁA na jaja, tasiemce, przywry i pierwotniaki.

U ptaków wymienia się następujące pasożyty, na które działa iwermektyna:

• pasożyty wewnętrzne: nicienie z rodzajów Askaridia, Capillaria, Amidostomum, Syngamus, Spiroptera oraz pasożyty worków powietrznych np. sternostoma.
• pasożyty zewnętrzne: krwiopijne roztocza z rodzajów Dermanyssus i Ornithonyssus oraz świerzbowce, a także piórojady.

UWAGA: iwermektyna jest silnie ekotoksyczna, w środowisku ulega bardzo powolnemu rozkładowi.

Sposoby podawania i dawkowanie

Papugom lek podaje się w postaci nakropienia na skórę karku. U dużych papug można podawać w iniekcjach domięśniowych. Podanie domięśniowe u papużek falistych (i prawdopodobnie też u innych małych ptaków) może spowodować śmierć. Czasem podaje się też doustnie w wodzie do picia (zwłaszcza w dużych stadach). Niektóre gatunki papug (np. rozelle) nie tolerują doustnie podanej iwermektyny. Amadyny wspaniałe są szczególnie wrażliwe na iwermektynę, w związku z czym, powinno się ją stosować u tego gatunku bardzo ostrożnie.

U dużych zwierząt stosuje się często podawanie podskórne, u ptaków zostało to zastąpione przez podanie na skórę.

Podając nierozcieńczoną iwermektynę 1% (Ivomec) najlepiej kroplę leku dać na palec i lekko dotknąć skóry karku (ważne aby lek podać na skórę, a nie na pióra). Następnie drugim palcem lek należy lekko wetrzeć w skórę. W ten sposób podane zostanie mniej leku niż jedna kropla.

O sposobie podawania powinien zdecydować lekarz specjalista.

Iwermektyna w większości leków jest nierozpuszczalna w wodzie, dlatego rozcieńczanie w wodzie jest mało skuteczne. Poza tym rozpuszczona w wodzie iwermektyna ma tendencje do łączenie się ze ściankami naczynia (zarówno plastikowego, jak i szklanego). W niektórych krajach dostępna jest iwermektyna w postaci roztworu wodnego. Iwermektyne rozcieńcza się w glikolu propylenowym.

Podana na skórę iwermektyna, zwłaszcza nierozcieńczona, może spowodować miejscową reakcję alergiczną. Przedawkowana iwermektyna jest toksyczna.

W niektórych krajach iwermektyna jest też stosowana u ludzi.

UWAGA dotycząca psów (wprawdzie strony są o ptakach, ale wiele osób mających ptaki ma też psy): psy niektórych ras mogą mieć uszkodzone białko transportowe MDR1. Mutacja genu MDR1 powoduje, że białko transportowe traci swoją funkcję i iwemrektyna (a także niektóre inne leki) mogą przedostać się przez barierę krew-mózg. Powoduje to u tych psów wystąpienie ciężkich objawów neurologicznych, prowadzących w konsekwencji także do śmierci. Mutacja ta jest autosomalna recesywna. Niektóre laboratoria oferują genetyczne testy sprawdzające wrażliwość konkretnych psów na iwermektynę.

Najbardziej wrażliwe rasy to Collie (krótko- i długowłose, Border Collie), owczarek szetlandzki, owczarek australijski, owczarek staroangielski, Longhaired Whippet, Silken Windhound. W niektórych opracowaniach podawany jest też owczarek niemiecki. Zmieniony mutacyjnie gen mogą też mieć kundle, które wśród swoich przodków miały psy tych ras.

Uwagi na temat dawkowania

Najczęściej polecane jest podawanie 1 kropli iwermektyny na skórę karku. Jest to błędem. Przede wszystkim nie można mówić o podawaniu konkretnej objętości czy np. 1 tabletki w odniesieniu do substancji czynnej (nazwy międzynarodowej leku), ponieważ w różnych lekach (o różnych nazwach handlowych) może być różna zawartość tej substancji, w tym przypadku iwermektyny. Nie można więc podawać generalnie, że każdego leku z iwermektyną należy podać 1 kroplę. Dawkowanie leków podaje się zawsze albo w mg na kilogram masy ciała, albo w jednostkach objętości ale konkretnego leku. Drugi problem to objętość samej kropli. Są różne krople.

Różne krople leku zawierającego iwermektynę. Po lewej kropla ze strzykawki bez igły (większa lub podobnej wielkości kropla będzie z zakraplacza). Kolejne krople wykapywane były przez różne igły (najbardziej po prawej z igły 0,4).

Generalnie (różni autorzy podają bardzo różne dawkowanie) przyjmuje się, że dawka terapeutyczna to 0,2 mg iwermektyny na kilogram masy ciała. Można przyjąć, że lek podany na skórę wchłonie się w mniejszym stopniu niż podany w inny sposób. Wiele leków u ptaków stosuje się w dawkach - proporcjonalnie do masy ciała - większych niż u ssaków. Wszystko to jednak nie zmienia faktu, że jedna kropla (nawet ta mniejsza) leku zawierającego iwermektynę, to dla małych ptaków dawka o wiele za wysoka. Iwermektyna ma szeroki margines bezpieczeństwa (jest to różnica pomiędzy dawką terapeutyczną a szkodliwą). Powoduje to, że nawet sporo przedawkowana, nie jest śmiertelną trucizną. Trzeba jednak pamiętać, że iwermektyna jest lekiem obciążającym wątrobę i w związku z tym, nawet jak nie spowoduje śmierci, to obciąży wątrobę i może spowodować jej uszkodzenie, zwłaszcza w przypadku papug, które na ogół i tak mają w jakimś stopniu problemy z wątrobą. Wiadomo, że im większa dawka leku, tym większe obciążenie dla wątroby. Dlatego zawsze należy stosować najmniejszą możliwą dawkę, która ma działanie terapeutyczne.

Na ogół mamy do czynienia z 1% lekami, co oznacza, że w 1 ml leku jest 10 mg iwermektyny. Czyli papużka falista powinna dostać 0,001 ml takiego leku. Najmniejsza kropla jaką można w domu uzyskać ma objętość trzy razy większą. Jest w niej wiec trzy razy większa dawka iwermektyny. Przeciętna kropla to już dwudziestopięciokrotne przedawkowanie.

Wynika to z tego, że leki te są przeznaczone dla dużych zwierząt (iwermektyna nie jest zarejestrowana dla ptaków) - wystarczy porównać masę ciała: pół tony krowy z 50 gramami papużki falistej.

Biorąc pod uwagę to co napisałam wcześniej - wchłanianie i dawkowanie u ptaków - można przyjąć, że aż taka mała dawka (0,2 mg/kg masy ciała) podana na skórę, mogłaby być nieskuteczna. Należy więc podać papużce wyższą. Bez rozcieńczania w praktyce nie da się odmierzyć części kropli, dlatego jedyne co można powiedzieć, to poradzić podanie niecałej kropli (na oko) lub odmierzenie kropli przez igłę 0,4 (standardowo jest dołączana do strzykawek insulinówek). Niektórzy polecają rozcieńczenie w glikolu propylenowym 10x i podanie 1 kropli (ale tutaj ponownie mamy problem nierównej objętości różnych kropli). Leki te nie rozpuszczają się w wodzie, więc po rozcieńczeniu wodą nie w każdej części wody będzie taka sama ilość iwermektyny.  Problem rozcieńczania i dzielenia kropli dotyczy małych ptaków, przede wszystkim astryldów, zięb, kanarków oraz najmniejszych papużek, w tym papużki falistej, u której bardzo często iwermektyna jest stosowana w przypadku świerzbu.

Źródła: Campbell WC: Ivermectin, an antiparasitic agent. Med Res Rev 13: 61-79, 1993; Roliński Z.: Farmakologia i farmakoterapia weterynaryjna; Farmakologia Plumba; "Clinical Avian Medicine" G. Harrison, T. Lightfoot; "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche" M. Pees; a także informacje od lekarzy i z zajęć.

Tekst został napisany w lutym 2012 i na ten okres jest na pewno aktualny. Uwagi na temat dawkowania zostały dodane w połowie sierpnia 2012.

Dodatek:

Jedna kropla to jest mniej więcej od 0,1 ml (np. zakraplacz dający bardzo duże krople) poprzez 0,05 ml (np. zakraplacze dające mniejszekrople), 0,025 ml (insulinówka bez igły dająca przeciętne krople) do 0,003 ml (igła 0,4, która daje małe krople).

Czyli w jednej kropli np. 1% leku (przy mocniejszym leku, substancji czynnej będzie więcej, ale proporcje zawsze będą takie same) jest od 1 mg substancji czynnej do 0,03 mg. Jeśli przyjąć 0,2 mg na kilogram masy ciała, to jedna największa kropla jest na zwierzę 5 - kilogramowe, najmniejsza na 150 gramowe. Papużka falista waży 50 gramów (na ogół 40, ale przyjmijmy 50 dla łatwiejszego liczenia). Można z tego wyliczyć, że papużka falista powinna dostać jedną setną bardzo dużej kropli. Nawet ta najmniejsza kropla jest trzykrotnym przedawkowaniem leku. Wynika to z tego, że leki te są przeznaczone dla dużych zwierząt (iwermektyna nie jest zarejestrowana dla ptaków) - wystarczy porównać masę ciała: pół tony krowy z 50 gramami papużki falistej.