Skóra

Skóra ptaków pomimo tego, że składa się warstw podobnych jak u ssaków, to jednak bardzo się od niej różni. Przede wszystkim jest bardziej delikatna i dużo cieńsza, jest też mniej elastyczna. Nie ma też na niej gruczołów potowych i łojowych w związku z czym jest sucha. Różnice te mają duże znaczenie jeśli chodzi o podawanie ptakom leków na skórę (o tym niżej).

Skóra zbudowana jest z naskórka i skóry właściwej. Pod nimi leży warstwa tkanki podskórnej po której skóra sie przesuwa, a która zbudowana jest w dużej mierze z tłuszczu. Im grubsza warstwa tkanki podskórnej, tym bardziej skóra się przesuwa. W niektórych opracowaniach warstwa podskórna traktowana jest jako głębsza warstwa skóry właściwej. Skóra właściwa oraz warstwa podskórna ma duże znaczenie dla piór. W niej bowiem znajdują się miejsca, z których pióra wyrastają, a także mięśnie skórne poruszające poszczególne grupy piór. W skórze znajdują się liczne zakończenia nerwowe. Generalnie skórę ptaków cechuje słabe unaczynienie, u papug wyjątkiem są nagie powierzchnie skóry w okolicy dzioba u ar oraz żałobnicy palmowej. W pewnych momentach (np. podniecenia) jasna skóra czerwienieje. Naskórek jest u ptaków bardzo cienki, z wyjątkiem dzioba i łusek na nogach.

Skóra stanowi zewnętrzną osłonę ciała. Z jednej strony umożliwia stworzenie organizmowi odpowiedniego środowiska wewnątrz, a z drugiej chroni organizm przed czynnikami zewnętrznymi. Nie jest jednak barierą nieprzepuszczalną, ponieważ pośredniczy w kontaktach organizmu ze środowiskiem. Dzięki zakończeniom nerwowym skóra pośredniczy w odbiorze bodźców zewnętrznych takich jak dotyk, ciepło, ból. Skóra zapobiega utracie wody przez organizm oraz bierze udział w termoregulacji, dodatkową rolę w tych procesach biorą także jej pochodne - pióra. W niewielkim stopniu skóra bierze także udział w oddychaniu.

Na tym zdjęciu widać, że skóra jest bardzo cienka.
(zdjęcie z Albumu - ewahejduk)

W skórze ptaków znajduje się tylko jeden gruczoł skórny - gruczoł kuprowy.

Choroby skóry i choroby dające objawy na skórze

Rany i mechaniczne uszkodzenia skóry

Niewielkie rany goją się u ptaków dość szybko, większe rany wymagają jednak zszycia, konieczna jest więc pomoc lekarza.

Ptak może się zranić w klatce, wolierze lub pokoju, w którym lata. Przyczyny są takie same jak w przypadku ludzi i innych zwierząt: ostre krawędzie, wystające druty itd. Innymi powodami ran są ugryzienia innych zwierząt lub podziobanie przez inne papugi. Szczególnie niebezpieczne są dla ptaków ugryzienia kotów (i niektórych innych ssaków) ponieważ u kotów występuje w ślinie bakteria, Pasteurella, która dla kota jest naturalną florą bakteryjną, ale u ptaków powoduje poważną chorobę, która bez natychmiastowego podania antybiotyku może skończyć się śmiercią papugi nawet w ciągu 24 godzin.

Bardzo niebezpieczne są rany na piersi, które powstają na ogół jak papuga spada z większej wysokości (np. jak ma podcięte lotki). Rany te na ogół są dość duże i wymagają szycia. Źle sie też goją.

Zapalenia skóry

U ptaków, tak samo jak u ludzi, może dochodzić do zapaleń skóry z różnych powodów. Na ogół objawia się to zaczerwienieniem i obrzękiem, w poważniejszych przypadkach dochodzi do otwartych ran. Zapalenia skóry zostaną omówione dokładniej przy omawianiu chorób będących przyczynami ich występowania.

Zapalenie skóry z infekcją bakteryjną Acinetobacter iwoffi.
(zdjęcie: birds-online.de)

Pierwotne zapalenie skóry może być spowodowane jakimiś czynnikami drażniącymi. Np. odchody o złej konsystencji często przyklejają się do piór w okolicy ujścia kloaki. Jeśli dotykają skóry, to podrażniają ją i powoduje to zapalenie. W takich wypadkach wystarczy usunąć przyczynę i ewentualnie przemyć jakimś łagodzącym środkiem, np. naparem z rumianku (ciepłym, nie gorącym i nie zimnym).

Zapalenie skóry spodu stóp, zapalenie podeszw (pododermatitis)

Jest to jedna z częstszych dolegliwości skórnych u papug. Objawami są zaczerwienienie, utrata szorstkości skóry, obrzmienia i w końcu otwarte rany na skórze spodu łap. Można wyróżnić trzy stadia choroby, w zależności od zaawansowania i zmian skórnych. Pododermatitis może rozwijać się na jednej nodze, a może na obu. W pewnych przypadkach może dotyczyć też stawu skokowego - w przypadku jak papuga długi czas siedzi na płaskiej i twardej powierzchni. Dochodzi do tego łatwiej ponieważ skóra skoku jest delikatniejsza.

(zdjęcie: birds-online.de)

Przyczyny mogą być różne, najczęściej są to nieodpowiednie żerdzie (plastikowe, twarde drewniane o jednakowej średnicy, nakładki ścierne na żerdzie). U ptaków trzymanych w wolierach może to być betonowe podłoże - jeśli papugi na nim przebywają przez długi czas. Inne przyczyny to nadwaga lub choroba jednej nogi (albo w ogóle brak jednej nogi) i co za tym idzie nadmierne obciążenie dla obu nóg albo jednej. Niedobory witaminy A mogą być czynnikiem, który wzmaga ryzyko dermatozy. W bardziej zaawansowanym stadium rany jest wikłane są przez bakterie, na ogól paciorkowce i gronkowce. Dodatkowo może dojść do infekcji spowodowanej przez bakterie E. colli.

Pierwszą rzeczą jaką należy zrobić to zmienić warunki papudze, tzn. zlikwidować przyczynę problemu. Dać odpowiednie żerdzie, nie pozwalać spać na płaskich powierzchniach. Chociaż u papug, które śpią na płaskich powierzchniach, skóra skoku staje sie z czasem twardsza i bardziej odporna.

Leczenie zależy od stopnia choroby. W pierwszym stopniu, w którym mamy do czynienia tylko z lekkim zaczerwienieniem skóry, nie trzeba nic robić poza zlikwidowaniem przyczyny. Jeśli pojawiają się otwarte rany, to trzeba bardzo przestrzegać higieny w klatce, wyrzucić piasek (jeśli wysypujemy nim dno), a żerdzie owijać bandażami nasączonymi Rivanolem. W najpoważniejszych ranach, nawet jak nie ma powikłania bakteryjnego, powinno się podawać antybiotyki. Jest to już jednak leczenie, które powinien prowadzić ktoś kto się na tym zna, a nie sam właściciel.

Jatrogenne choroby skóry

Są to choroby wywołane przez lekarza, a konkretnie przez negatywny wpływ źle dobranych leków. Czasem lekarz, zwłaszcza jak nie jest to specjalista, który zajmuje się ptakami, może po prostu nie wiedzieć o szkodliwym działaniu maści i niektórych leków u ptaków.

Skóra ptaków jest inna niż skóra ssaków dlatego też nie można u nich stosować tych samych leków, w ten sam sposób. Zwłaszcza szkodliwe jest stosowanie wszelkich maści, które początkowo mogą uszkadzać tylko wierzchnie warstwy skóry, ale później także warstwy położone głębiej.

U ptaków nie można używać maści zawierających kortyzon, który stosowany dłużej niż 5-7 dni może powodować różnego rodzaju dermatozy, czasem bardzo poważne.

Zapalenie skóry po użyciu maści zawierającej kortyzon. Leczenie skutków użycia maści w tym przypadku trwało wiele miesięcy.
(zdjęcie: "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche" M. Pees)

Niektóre leki ogólne (podawane doustnie) mogą powodować reakcje skórne, zwłaszcza jeśli zostaną przedawkowane.

Zmiany skórne, a także ogólny świąd, mogą powodować niektóre, zwłaszcza silne, środki dezynfekcyjne.

Niedobory

Niedobory składników pokarmowych i witamin oraz powodowane przez nie zmiany skórne  wg "Kompendium der Zirvogelkrankheiten" E. F. Kaleta (red.) :

Kępki żółte (ksantomatoza)

Szczególnie często występują u papużek falistych i nimf. Mimo nazwy mogącej sugerować, że chodzi o nowotwór, nie jest to zmiana nowotworowa.

(zdjęcie z Albumu - Stoner)

Są to zmiany skórne w postaci żółtopomarańczowych guzków różnej wielkości i kształtu. Powstają one w wyniku zaburzeń metabolicznych tłuszczów oraz wysokiego poziomu cholesterolu. Guzki zawierają makrofagi wychwytujące nadmiar tłuszczu, kryształy cholesterolu oraz inny materiał włóknisty. Mogą tworzyć się w różnych miejscach, szczególnie często występują jednak na skrzydłach i piersi. Wydaje się też, że powstawaniu guzków często sprzyja nacisk rozwijających się pod skórą zmian, takich jak np. nowotwory.

Leczenie polega przede wszystkim na zmianie diety na niskotłuszczową i ubogocholesterolową. Pomocne jest też podawanie witaminy A. Zmianie diety może towarzyszyć leczenie farmakologiczne, ale musi być ono prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarza. Niewielkie zmiany same znikają po podjęciu leczenia. Duże guzy powinny być usuwane chirurgicznie.

Same zmiany skórne nie są groźne (o ile ptak ich nie rozdziobuje - wtedy może dojść do wtórnych infekcji), ale na ogól są to jedynie widoczne objawy, a pozostałych zmian, w narządach wewnętrznych, nie widać. Zmiany skórne są bowiem objawem poważnych zaburzeń metabolicznych związanych z metabolizmem tłuszczu. Mogą być związane (tzn. mogą być objawem, a mogą prowadzić do wymienionych niżej chorób) z takimi chorobami jak: cukrzyca, zaburzenia krążenia, otyłość, niedoczynność tarczycy, niektórymi chorobami wątroby i nerek, zaburzeniami funkcjonowania trzustki - generalnie ze wszystkimi chorobami związanymi z zaburzeniami gospodarki lipidowej (tłuszczowej) w organizmie. We krwi na ogół występuje wysoki poziom cholesterolu.

Z okolic zmienionych miejsc na ogól wypadają pióra. Często też występuje świąd. Nieleczona choroba może doprowadzić (zwłaszcza na skrzydłach) do zakażeń kości, co kończy się amputacją skrzydła. Na skrzydłach często występują też nowotwory (głownie kości), jednak nowotwory na ogól pojawiają się symetrycznie na obu skrzydłach.

Choroby wirusowe dające objawy skórne

Choroby wirusowe zostały omówione w oddzielnym artykule. Zmiany na skórze mogą dawać takie choroby jak: papilomatoza (IPP), ptasia ospa, papillomawirus

Zmiany skórne mogą też dawać choroby wirusowe związane przede wszystkim z piórami: PBFD i Polyoma (francuskie pierzenie)

Pasożyty

Przede wszystkim należy tutaj wymienić pasożyty zewnętrzne, które oprócz zmian skórnych powodują także podrażnienie skóry. Są to: świerzbowiec i tzw. krwiopijne roztocza - one także zostały omówione w oddzielnych artykułach.

Grzybice

Jest bardzo niewiele wiadomości na temat grzybic skóry czy piór u ptaków. Sprawę komplikuje też fakt, że grzyby znajdują się na piórach zdrowych ptaków. Wiązane z grzybicami skóry są następujące grzyby: Trichophyton sp., Microsporum gypseum, różne gatunki Aspergillus, Mucor circinelloides, Rhizopus arrhizus, Penicillium chrysogenum, P. cyclopium, i Candida sp. Grzybice często dotyczą znajdujących się w warstwie podskórnej brodawek piór.

Grzybice są najczęściej infekcjami wtórnymi, które rozwijają się np. w nieleczonych uszkodzeniach skóry.

Infekcje bakteryjne

Infekcje bakteryjne u ptaków mogą rozwijać się w brodawkach piór, a także mogą być uogólnione na skórze. Najczęstszymi bakteriami rozwijającymi się na skórze są gronkowce. Podobnie jak grzybice na ogół są to zakażenia wtórne.

Infekcje bakteryjne skóry mogą powodować świąd, co skłania ptaka do dziobania skóry i w ten sposób następuje dalsze jej uszkadzanie i rozwój infekcji. Objawami infekcji może być zaczerwienienie skóry i stwardnienie, a w konsekwencji może dojść także do martwic.

Specyficznym rodzajem infekcji skórnej jest ropień. Ropień jest to "zbiornik" ropy znajdujący się w tkance. Ropa są to obumarłe i obumierające komórki układu odpornościowego zmieszane z enzymami oraz resztkami uszkodzonej tkanki. Ropa ma postać ciągnącego się lepkiego żółtego płynu. Ropień jest zawsze bolesny.

Szczególnie niebezpieczne miejsce - ropień bezpośrednio zagraża mózgowi.
(zdjęcie: birds-online.de)

Najczęściej ropnie wywołują gronkowce i paciorkowce. Leczenie ropnia polega na jego nacięciu i usunięciu ropy. Jako wspomaganie można podawać antybiotyki. Leczenie ropnia jest ważne nie tylko dlatego, że jest on bolesny, ale także dlatego, że może on pęknąć (także do wewnątrz) co powoduje rozlanie się ropy i wzmożenie infekcji. Ropnie często występują na gruczole kuprowym (o nim niżej). Ropnie mogą także powstawać w narządach wewnętrznych. Zewnętrznie ropień często jest podobny do nowotworów.

Oparzenia i odmrożenia

Podobnie jak u ludzie i u papug działanie wysokiej temperatury powoduje oparzenia, a niskiej odmrożenia.

Na odmrożenia narażone są papugi trzymane w zimie na zewnątrz, zwłaszcza jak mają dostęp do metalowych przedmiotów, w tym siatki. Konsekwencją odmrożeń jest często martwica i utrata fragmentu lub całego palca.

Do oparzeń może dojść w domu jeśli nie przestrzegamy zasady, że papuga nie ma wstępu do kuchni w czasie jak cokolwiek się gotuje.

Odleżyny

Podobnie jak u ludzi, u chorych papug może dochodzić do powstawania odleżyn. Na ogól dzieje się tak u ptaków, które z jakiegoś powodu nie mogą swobodnie stać na nogach i stale przebywają w pozycji leżącej opierając się na ogół na mostku.

Samookaleczanie skóry

U papug do samookaleczania dochodzi z różnych powodów. Są to albo przyczyny psychiczne albo choroby, niekoniecznie skóry. Na ogól wiąże się to ze skubaniem i wyrywaniem piór. W skrajnych przypadkach dochodzi do uszkodzeń głębszych warstw i nawet mięśni. Często rany nad mostkiem są rozdziobywane przez papugi. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do zapaleń szpiku kostnego grzebienia mostka.

Alergie

Alergie u ptaków są bardzo słabo udokumentowane i niewiele na ten temat można znaleźć w literaturze. Objawami alergii mogą być zaczerwienienie skóry, wydzielina powierzchniowa i przede wszystkim świąd.

Alergie są też trudne do zdiagnozowania. W przypadku alergii pokarmowych można dojść do przyczyny stosując dietę eliminacyjną. Najczęściej uczula kukurydza i słonecznik oraz bardziej przetworzona żywność. U ptaków nie da się przeprowadzać testów skórnych takich jak przeprowadza się u ssaków.

Choroby idiopatyczne

U amazonek występuje choroba zwana nekrozą stóp amazonek. Dotknięte nią papugi dziobią stopy i dolne części nóg. Być może jest to jakaś forma alergii, a ponieważ w wielu przypadkach okazuje się, że właściciele palą papierosy, to uważa się, że może jakiś wpływ na rozwój tej choroby ma nikotyna.

U papużek falistych i nierozłączek występuje tzw. syndrom EMA (Ekzema of Melopsittacus and Agapornides). Jest to zespół pewnych objawów w postaci zapalenia skóry, zwłaszcza pod skrzydłami. Objawami jest zaczerwienienie, możliwe wypadanie piór, a w bardziej zaawansowanych przypadkach otwarte rany.

Choroby nowotworowe

U ptaków możliwe są różne nowotwory skóry, i złośliwe, i łagodne.

Nowotwory nabłonkowe

Brodawczaki (papilloma) mogą mieć u papug - przynajmniej w niektórych wypadkach pochodzenie wirusowe.

U ptaków może się rozwijać wiele nowotworów złośliwych. Może to być rak kolczystokomórkowy, który ma tendencję do powolnego wzrostu, ale nieleczony może zająć dużą powierzchnię. Może on znajdować się wszędzie na skórze, a także na gruczole kuprowym. Trzeba jednak go odróżnić od pierwotnego raka gruczołu kuprowego (o nowotworach gruczołu kuprowego niżej). Przerzuty nie są częste, ale występują zwłaszcza w chronicznych przypadkach. Jednak często nowotwór ten jest leczony jako trudno gojąca się infekcja skóry, co opóźnia prawidłową diagnozę i prawidłowe postępowanie.

Rak podstawnokomórkowy jest rzadki, ale jest bardzo inwazyjny i ma tendencję do nawrotów i przerzutów. Może być w postaci pojedynczych guzków, jak i bardziej rozprzestrzeniony. Czasem może powstawać w cystach piórowych, a także w mieszkach piór.

Nowotwory pochodzenia mezenchymalnego

Są to nowotwory mające swój początek w tkance innej niż nabłonkowa. Rozwijają się one w głębszych warstwach skóry, ale czasem dają także objawy widoczne przez skórę.

Najpopularniejszym nowotworem z tej grupy u papug jest tłuszczak. Tłuszczak jest to guz zawierający tłuszcz. Wyróżnia się kilka typów tłuszczaków w zależności od tego co zawierają. Wszystkie są niezłośliwe. Zewnętrznie widać je jako żółtawe guzki, które prześwitują przez skórę. Tłuszczak jest to nowotwór rozwijający się pod skóra, a nie na jej powierzchni (jak opisane wcześniej). Tłuszczaki są szczególnie częste u papużek falistych, u których prawdopodobnie występują genetyczne skłonności do nowotworów. Jeśli tłuszczak jest duży, albo położony jest w niebezpiecznym miejscu, tzn. istnieje zagrożenie, że zacznie uciskać na jakiś ważny organ, to należy go chirurgicznie usunąć. Małe tłuszczaki często same się wchłaniają jeśli zmieni się dietę na mniej tłustą. Inne nowotwory niezłośliwe, czyli włókniaki nie są u ptaków częste.

Bardzo duży tłuszczak. Wymaga natychmiastowej operacji.
(zdjęcie: birds-online.de)

Nowotwory złośliwe (np. tłuszczakomięsaki, naczyniakomięsaki krwionośne) są znacznie rzadsze. Wyjątkiem jest włókniakomięsak, który jest dość częsty. Innym nowotworem złośliwym jest mięsak limfatyczny, który powoduje zgrubienie skóry i wypadanie piór.

Mięsak oczodołu, z przesunięciem oka i powieki.
(zdjęcie: "Bird Diseases" L. Arnall, I. F. Keymer)

Nowotwory tkanki barwnikotwórczej

U papug mogą zdarzać się czerniaki, choć nie są one częste. Czerniaki są to nowotwory komórek barwnikowych (melanocytów). Są to nowotwory złośliwe. Najczęściej umiejscawiają sie w okolicy twarzy, czasem zajmują też okolice dzioba. Mają postać brązowoczarnej wypukłej narośli o źle wyodrębnionych granicach. Do czerniaka podobny może być naczyniak krwionośny.

Na ogól z miejsc dotkniętych zmianami nowotworowymi wypadają pióra. Wiele nowotworów wywołuje świąd więc papuga dziobie się w to miejsce powodując rany co prowadzi na ogół do krwawień i wtórnych infekcji.

Leczenie polega na wycięciu zmienionych miejsc. Jeśli nowotwór nie jest duży i nie ma przerzutów do kości to na ogół udaje się uratować ptaka. Jak w przypadku wszystkich nowotworów ważne jest aby jak najszybciej i jak najdokładniej usunąć zmienioną tkankę. Dlatego każdą podejrzaną zmianę skórną powinno się pokazać lekarzowi. Lekarz powinien pobrać próbkę i wykonać badanie histopatologiczne, chyba, że zmiana jest na tyle jednoznaczna, że można postawić pewną diagnozę bez tego.

Nowotwór rozdziobany przez papużkę, krwawiący.
(zdjęcie: birds-online.de)

Gruczoł kuprowy

Jedynym gruczołem skórnym u papug jest gruczoł kuprowy. Nie występuje on u niektórych gatunków, m.in. niektórych ar i amazonek. Jest to gruczoł umiejscowiony na grzbiecie u nasady ogona. Ma on kształt nerkowaty lub owalny i jego ujście skierowane jest ku tyłowi. Produkuje on specjalną wydzielinę, która odprowadzana jest z gruczołu kuprowego kanałem do brodawki, na końcu której znajdują się specjalne piórka pędzelkowate, na których zbiera się wydzielina. Ptak zbiera wydzielinę dziobem właśnie z tych piórek i następnie rozprowadza na piórach w czasie czyszczenia. Wydzielina powoduje, że pióra są odporne na wodę. Ponadto znajduje się w niej prowitamina D, która pod wpływem promieni słonecznych jest przekształcana w witaminę D, którą ptak zjada w czasie kolejnego czyszczenia. Inną rolą przypisywaną wydzielinie gruczołu kuprowego jest funkcja antybakteryjna i antygrzybicza.

Występowanie gruczołu kuprowego nie ma związku z pudrowaniem się papug, ponieważ występuje on u tych samych gatunków co puder.

Zmiany gruczołu kuprowego mogą być spowodowane różnymi przyczynami. Przy niedoborach witaminy A może dochodzić do powiększenia gruczołu oraz do wydzielania żółtawej serowatej wydzieliny zamiast normalnej.

Choroby gruczołu kuprowego

Przeważnie wszystkie zmiany gruczołu kuprowego polegają na jego powiększeniu. Przyczyny mogą być różne. Mogą zajść zmiany w konsystencji wydzieliny, co powoduje jej utrudniony wypływ, co w konsekwencji prowadzi do zatkania kanałów i zatrzymania wydzieliny wewnątrz. Innymi chorobami na ogół są infekcje i nowotwory. Zmianom na ogól towarzyszy świąd, co powoduje skubanie tego miejsca przez ptaka, co z kolei prowadzi do powstawania ran i może być przyczyna wtórnych infekcji.

Stawiając diagnozę powinno się wykonać badania laboratoryjne wydzieliny z gruczołu kuprowego.

Zatkanie kanałów, które doprowadziło do zapalenia.
(zdjęcie: birds-online.de)

W pewnych sytuacjach pomaga wymasowanie wydzieliny, ale powinny to robić tylko osoby, które znają anatomię ptaka i wiedzą jak to zrobić. Przy infekcjach konieczne jest leczenie antybiotykami. W niektórych przypadkach (nie tylko przy nowotworach) konieczny może być zabieg chirurgiczny.

W gruczole kuprowym mogą rozwijać się zarówno gruczolaki (nowotwory niezłośliwe) jak i raki (nowotwory złośliwe). Po usunięciu tkankę powinno oddać się do badania histopatologicznego. Generalnie gruczolaki są dość dobrze wydzielone, natomiast w przypadku raka komórki rakowe wnikają w okoliczną tkankę. W przypadku raka częściej mamy do czynienia z wrzodzeniem, krwawieniem i wtórnymi odczynami zapalnymi. Jednak rozpoznanie bez badania histologicznego jest na ogół praktycznie niemożliwe.

Nowotwór gruczołu kuprowego.

Ten sam ptak po operacji usunięcia nowotworu.
(zdjęcia: birds-online.de)

Dość częste są ropnie gruczołu kuprowego. Należy postępować tak jak opisano to wyżej.

Podawanie leków na skórę

W związku z inną budową skóry zupełnie inaczej wygląda kwestia podawania leków na skórę. Podając jakikolwiek lek na skórę (zarówno maść jak i leki w postaci płynnej) trzeba wiedzieć czy dany lek można podać w ten sposób i jakie mogą pojawić się skutki uboczne.

 Nie można używać maści zawierających DMSO (dimetylosulfotlenek). Jest to rozpuszczalnik, który stosuje się w maściach aby spowodować lepsze wchłanianie sie leku przez skórę. DMSO u ptaków jest toksyczny. Prowadzi do uszkodzeń nerek, a nawet śmierci. Zaleca się używanie maści z DMSO tylko na bardzo niewielkiej powierzchni ciała i najwyżej 3 razy w odstępach dwudniowych, i tylko jeśli użycie takiej maści jest absolutnie konieczne.

Nie powinno sie też używać na skórę żadnych płynów zawierających alkohol, bowiem ten też wchłania się przez skórę.

Źródła: D. Ferens, R. J. Wojtusiak "Ornitologia ogólna", G. Harrison, T. Lightfoot "Clinical Avian Medicine", M. Pees "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche", R. Schmidt, D. Reavill, D. Phalen "Pathology of pet and aviary birds", L. Armall, I. F. Keymer "Bird Diseases".