W ostatnich latach coraz więcej ludzi posiada w domach papugi, powstają też miejsca, w których możliwy jest bezpośredni kontakt z tymi ptakami. W związku z tym coraz więcej osób, nie mających ani wiedzy, ani doświadczenia z papugami, ma z nimi bliski kontakt. Osoby te nie znają ich zachowani i nie potrafią wyczuć zagrożenia, nie mają też wiedzy na temat tych zagrożeń.

Zajmuję się papugami prawie dwadzieścia lat, w tym czasie miałam kontakt z wieloma właścicielami papug i nie spotkałam praktycznie nikogo, kto nie zostałby podziobany przez własną papugę. Na ogół miało to miejsce w pierwszych latach, zanim jeszcze właściciel dobrze poznał swoją podopieczna, ale zdarza się też osobom z wieloletnim doświadczeniem.

W tym artykule omówię problem urazów powstałych w wyniku dziobnięcia przez papugę (odpowiednik pogryzienia przez inne zwierzęta). Marginalnie wspomnę o urazach powstałych w wyniku uderzeń.

Papuzi dziób

Papugi mają charakterystycznie zakrzywiony dziób. Siła dzioba zależy od wielkości ptaka i sposobu zdobywania pożywienia w naturze. Dziób papug ma dużą ruchomość obu części, dolnej i górnej, co powoduje, że jest on bardzo silny. Największą siłę ścisku mają papugi, które w naturze muszą rozłupywać twarde orzechy.

W literaturze można spotkać różne dane na temat siły dzioba papug i jego siły nacisku. Myślę, że nikt tego tak naprawdę nie sprawdzał, a liczby są powtarzane, bo robią wrażenie (np. 100 kg).

Dziobnięcia

Większość osób zdaje sobie sprawę z tego, że pies może pogryźć, kot nie tylko pogryźć, ale też podrapać, a koń może kopnąć. Papugi jednak są zwierzętami powszechnie zupełnie nieznanymi, do niedawna kontakt z nimi, jeśli ktoś sam ich nie posiadał, był tylko w Ogrodach Zoologicznych przez kraty albo u znajomych w domach. Wiele osób ogląda filmiki w których papugi się przytulają, bawią z człowiekiem. Wszystko to powoduje, że są one postrzegane jako miłe ptaszki, czasem wręcz przytulanki. W Polsce nie ma też ptaków, które w naturze rzucałyby się na ludzi. Dlatego też powszechnie nie postrzega się papug jako zwierząt stanowiących jakiekolwiek zagrożenie.  Tymczasem tak naprawdę są one dzikimi zwierzętami, które mogą być groźne. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej

Po lewej dziób papugi, po prawej charakterystyczny ślad po dziobnięciu. Widać odciśnięty kształt dolnej części dzioba oraz dziurę po wbiciu końca górnej części dzioba. Im głębiej górna część dzioba zostanie wbita (zależy to od siły dziobnięcia), tym rana jest większa i bardziej przypomina ślad od dolnej części dzioba.

W naturze papugi praktycznie nie dziobią do krwi. Nie jest to potrzebne. Dziobanie do krwi to wyuczone zachowanie w niewoli. Statystycznie najwięcej dziobią papugi wychowane od pisklęcia przez człowieka i ręcznie wykarmione. Nie mają one bowiem lęku przed człowiekiem, a mają często różne problemy psychiczne. Szybko też uczą się, że dziobanie jest najlepszą metodą, bo innych sygnałów, tych dla nich naturalnych, ludzie nie dostrzegają lub nie rozumieją.

Ta seria zdjęć przedstawia siniaka powstałego w wyniku silnego uderzenia dziobem, przypadkowego uderzenia przez papugę, która chciała usiąść na ramieniu i zderzyła sie z twarzą człowieka.

Dlaczego papugi dziobią

Papugi nie dziobią bez powodu i na ogół wcześniej dają sygnały, że dzieje się coś, co im się nie podoba. Poważnym problemem jest jednak to, że większość ludzi nie umie odczytywać mowy ciała ptaków. Psy czy koty są zwierzętami udomowionymi, w ciągu kilku tysięcy lat wspólnego życia zarówno zwierzęta uczyły się żyć z człowiekiem, jak i człowiek rozumieć te zwierzęta. Nawet jak nie mamy psów i kotów, to jakieś podstawy ich zachowania znamy, nawet podświadomie. Potrafimy zauważyć, że pies jest zły, że jest zadowolony, wiemy co oznacza warczenie, a co machanie ogonem. U papug większość osób tego nie wie i w związku z tym nie potrafi prawidłowo odczytać ich zachowania. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej

Papugi dziobią z różnych powodów, omówię te, które wydają mi sie najważniejsze. Dziobanie jest agresją, a agresja bardzo często wynika ze strachu. "Uciekaj lub walcz" to postawa wszystkich organizmów w obliczu zagrożenia. W naturze papugi na ogół uciekną, ale w niewoli często są zmuszone do walki, bo ucieczka jest niemożliwa lub trudna. Dziobaniem reagują na zagrożenie, a więc dziobanie jest ich obroną.

Agresja jest też wynikiem frustracji i stresu. Widzimy to po sobie, jak jesteśmy zmęczeni, zdenerwowani, zestresowani to zachowujemy się znacznie bardziej agresywnie, także w stosunku do najbliższych. Papugi tak samo. Większość papug potrzebuje kilku godzin w ciągu dnia na odpoczynek i sen (niezależnie od snu w nocy). Brak tego czasu powoduje zmęczenie i rozdrażnienie, które mogą doprowadzić do dziobnięcia. Dziobanie jest więc powiedzeniem: zostaw mnie w spokoju, chcę odpocząć.

Dziobanie jest też odpowiedzią na zmuszanie papugi do tego czego ona nie chce. Wiele osób chce pogłaskać papugę, ale nie potrafi odczytać z jej postawy czy ma na to ochotę czy nie. Głaskanie na siłę papugi, która tego nie chce, ale nie ucieka bo np. jest za bardzo zmęczona, często kończy się dziobnięciem. Podobnie jest z podtykaniem papudze jedzenia pod dziób. Jak papuga nie chce jeść, nie ma na coś ochoty, to za pierwszym razem zasygnalizuje, że tego nie chce, ale jak człowiek to zignoruje i nadal będzie jej podawał coś do jedzenia, to w końcu pewnie dziobnie, nawet jak ma możliwość odlecenia. Dziobanie w tym wypadku jest oznaką protestu. Papuga protestuje ponieważ człowiek chce ją zmusić do czegoś czego ona nie chce, na co nie ma ochoty.

Odwrotną sytuacją jest dziobanie po to żeby coś dostać, tzn. papuga czegoś chce, ale człowiek nie daje jej tego, więc papuga dziobie. Np. trzymamy w ręce coś do jedzenia czego nie chcemy dać papudze i wtedy papuga nas dziobie. Albo np. zasłaniamy przed papugą jakiś cenny guzik, który chce oddziobać i wtedy też może dziobnąć zasłaniającą guzik rękę.

Część gatunków wykazuje agresję terytorialną czyli nie pozwala nikomu zbliżyć się do swojego terytorium (może nim być klatka, karmnik, stojak czy jakaś żerdź). Wejście w przestrzeń papugi skończy się atakiem. Bardzo podobnie zachowują się ludzie, bo też reagują agresją jak ktoś obcy wchodzi w ich prywatną przestrzeń.

U niektórych papug zabawa i nadmiar stymulacji może przerodzić się w agresję i dziobanie. Papuga dziobie wtedy w zasadzie bezwiednie. Nawet papugi, które normalnie kontrolują siłę nacisku dzioba i nie dziobią bardzo mocno, w takim przypadku mogą bardzo dotkliwie podziobać.

Samej rany nie widać, ale była dość głęboka.

Kolejną przyczyną dziobania jest chęć zwrócenia na siebie uwagi co często jest połączone z zazdrością. Np. poświęcamy czas jednej papudze, a na drugą nie zwracamy uwagi, wtedy ta, na którą nie zwracamy uwagi, może nas zaatakować i dziobać. W domach często dochodzi do dziobnięcia jak właściciel rozmawia przez telefon i nie zwraca uwagi na papugę.

Część dorosłych papug staje się bardziej agresywna w czasie "burzy hormonów". Problem ten dotyczy głównie samców niektórych gatunków w okresie lęgowym. W ten sposób zachowywać się mogą także samotne papugi oraz takie, które nie przystępują do lęgów. Najczęstszym okresem wzmożonej agresji hormonalnej jest wiosna.

Czasem do dziobania może prowokować jakiś element stroju, kolor ubrania, fryzura czy kolor włosów.

Sposoby dziobania

Papugi nie mają konkretnego miejsca, w które celują dziobem (np. złapane czaple zawsze próbują dosięgnąć dziobem oczu), dziobią tam gdzie w danej chwili mogą. Dlatego podziobaniu na ogół ulegają ręce oraz głowa (twarz i uszy). W domach, papugi chodzące po podłodze, często też atakują stopy.

Niektóre papugi (np. amazonki) atakują z lotu i te są najbardziej niebezpieczne. Większość papug jednak najpierw przylatuje, siądzie na ramieniu i dopiero potem dziobie. Dziobnąć może też papuga od jakiegoś czasu spokojnie siedząca na ramieniu.

Wszystkie podziobania, w których dochodzi do przerwania bariery skóry (do krwi) mogą spowodować zakażenie. Dziób papugi ma kontakt np. z jej odchodami, w których mogą znajdować się groźne dla człowieka bakterie.

Niebezpieczne dziobnięcie połączone z silnym uderzeniem w okolicy oka.

Ponieważ większość osób chce papugę dotknąć, pogłaskać lub podać jej coś do zjedzenia, to najczęściej podziobane zostają ręce i same palce. Mniejsze papugi większej krzywdy nie zrobią, ale mogą spowodować dość bolesne i trudno gojące się rany. Duże papugi są już bardziej niebezpieczne ponieważ ich dzioby są w stanie złamać kość, a nawet całkiem odciąć palec, zwłaszcza w mniejszych rączkach dzieci.

Dość częste są urazy paznokci. Nawet niektóre małe papużki są w stanie dziobem przebić paznokieć na wylot; duże papugi mogą oderwać część lub cały paznokieć. Niektóre papugi bawią się paznokciami, a zerwanie to ułamek sekundy.

Wyrwany przez arę paznokieć. Wypadek miał miejsce w jednej z polskich papugarni.

W literaturze medycznej opisywany jest przypadek złamania środkowego paliczka jednego z palców u 17-latka, do podobnego urazu (złamania jednego z paliczków) doszło u mojej znajomej, osoby dorosłej.

W fachowej literaturze opisywany jest też przypadek prawie całkowitego odcięcia końca palca u kilkunastomiesięcznego dziecka.

Rzadsze są dziobnięcia w ręce, wynika to z tego, że rzadziej cała ręka jest dostępna dla papuziego dzioba.

Drugą częścią ciała, która najczęściej ulega podziobaniu, jest głowa. Tutaj papugi często dziobią wystające elementy czyli uszy i nos, a także wargi.

Do podziobania uszu dochodzi najczęściej przez papugi siedzące na ramieniu, ale są też papugi, które atakują w ten sposób, że siadają na ramieniu tylko po to żeby dziobnąć ucho. Małżowina uszna jest bardzo wrażliwa i podziobanie na ogól wiąże się z dużym bólem.

Podobnie w nos dziobią papugi siedzące na ramieniu. Do dziobnięcia nosa może też dojść jak człowiek zbliża twarz do papugi siedzącej na żerdzi.

Dziobnięcie w nos jest też dość bolesne.
Po lewej ślad po górnej części dzioba, po prawej - po dolnej.

Na tym zdjęciu zostało pokazane w jaki sposób powstaje uraz nosa.

Trzecim miejscem są wargi, które mogą zostać dziobnięte np. jak człowiek chce na siłę całować papugę. Dziobnięcie w wargę powoduje dość obfity krwotok oraz duży ból (wargi są silnie ukrwione i unerwione).

Od strony wewnętrznej jest większa rana.

Kolejnym miejscem jest broda. W brodę dziobią papugi, do których zbliża się twarz, np. siedzące na ręce, którą podnosimy do góry tak, że dół twarzy znajduje się w zasięgu dzioba.

Dziobnięcia, nawet jak nie powodują trwałych czy poważnych urazów, są na ogół dość bolesne. W niektórych przypadkach rany zadane dziobem papugi wymagają zaopatrzenia chirurgicznego (konieczność zszycia); często po takich ranach zostają blizny. Dzioby większych papug dość silnie uderzają, a więc poza przecięciem skóry powodują też na ogól powstanie dużego siniaka, także w wyniku uderzenia dziobem przez ubranie.

Dziobnięcie przez gruby materiał, siniak po wielu dniach od samego dziobnięcia (rany po dziobnięciu wygoiły się już).

Postępowanie po dziobnięciu

Postępowanie zależy od tego na ile poważna jest rana. Większość ran nie wymaga interwencji lekarskiej. Należy jednak miejsce zranienia przemyć i zdezynfekować, co pozwoli uniknąć zakażenia (o możliwych zakażeniach będzie mowa w drugiej części), a następnie zabezpieczyć np. plastrem. W przypadku małych dzieci i osób o obniżonej odporności powinno się skontaktować z lekarzem i rozważyć podanie antybiotyku.

Na pierwszym zdjęciu rana po godzinnym tamowaniu krwi.
Na drugim zdjęciu - po opracowaniu chirurgicznym (zszyta).
Na trzecim zdjęciu - po zdjęciu szwów (16 dni po dziobnięciu).
Na czwartym zdjęciu - niewielka blizna po dziewięciu miesiącach. Na zdjęciu tym widać też bliznę po ranie na wardze. To co widać, to ślad dolnej części dzioba, górna wbiła się od środka powodując bardzo dużą ranę.

Większe rany powinien zobaczyć lekarz, konieczne bowiem może być szycie. W przypadku poważnych zranień, zwłaszcza w palce, powinno się wykonać prześwietlenie ponieważ mogło dojść do złamania kości. Niebezpieczne są też urazy stawów.

Co robić aby nie zostać zranionym

Jak ustrzec się przed podziobaniem przez papugę?

Jeśli jesteśmy właścicielem papugi, to najlepszą drogą jest poznanie jej, nauczenie się odczytywania języka ciała oraz respektowanie jej woli czyli nie zmuszanie jej do tego czego nie chce.

A jeśli nie jesteśmy jej właścicielem? Podstawową zasadą jest aby nie pozwalać papudze zbliżać dzioba do twarzy i samemu nie zbliżać twarzy do papugi. Jeśli wyciągamy do papugi rękę, nie pozwalajmy na zabawę paznokciem (wyrwanie paznokcia to ułamek sekundy). Absolutnie nie pozwalajmy dzieciom na kontakt z papugami inaczej niż pod stałą kontrolą właściciela i tylko jak mamy do właściciela pełne zaufanie. W sytuacji jak właściciel nie zna dobrze swojej papugi, nie rozumie jej, to jego obecność niewiele pomoże.

Wielu specjalistów zajmujących się psychiką papug zaleca aby nigdy nie pozwalać papugom na siedzenie na ramieniu, ponieważ z ramienia jest najlepszy dostęp do twarzy, a dziobnięcia w twarz są najbardziej niebezpieczne. Osobiście uważam, że zasada ta powinna dotyczyć wszystkich papug, których nie jesteśmy właścicielami i których nie znamy. Niezależnie od tego co mówi właściciel. Przy swoich papugach, które dobrze już znamy i wiemy, że nie powinny dziobnąć, nie musimy stosować się do niej. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że nawet dobrze znana papuga, czasem może dziobnąć.

Bardzo niebezpieczne dziobnięcie w okolicy oka.

Mając dwudziestoletnie doświadczenie z różnymi papugami, nie pozwoliłabym mojemu dziecku zbliżyć się do nieznanej mi większej papugi. Za bezpieczny uważam jedynie kontakt z papugą, która jest pod bezpośrednią kontrolą fachowego opiekuna (jedna papuga - jeden opiekun), do którego mam zaufanie i wiem, że zna się na zachowaniach papug. Nawet przyjacielskie i całkowicie oswojone papugi mogą dziobnąć w ułamku sekundy. Dla dorosłego skończy się to mniej lub bardziej bolesną raną, ale dla dziecka może skończyć się tragicznie, utratą palca albo nawet oka. Dlatego nawet pod kontrolą nie pozwoliłabym aby papuga zbliżyła dziób do twarzy dziecka.

Pamiętajmy, że dziobanie nie jest dla papugi zabawą, a generalnie wyrazem tego, że jest jej źle, boi się lub jest zmuszana do czegoś czego nie chce. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej
Dziobanie jest obroną.

Artykuł nie ma na celu przedstawienia papug jako potworów. Wręcz przeciwnie, uważam papugi za cudowne i bardzo inteligentne ptaki, ale w kontaktach z nimi konieczne jest poznanie i zrozumienie zagrożeń. U swoich papug musimy nauczyć się odczytywać ich język ciała, rozumieć je i szanować ich "nie". W kontaktach z obcymi papugami doradzam daleko posuniętą ostrożność, ale nie dlatego, że papugi to potwory, ale dlatego, że ich nie znamy i nie rozumiemy.

Niepodpisane zdjęcia pochodzą z prywatnych zbiorów. = Tekst pochodzi ze stron PCI papugi.dt.pl i nie powinien znajdować się nigdzie indziej

Bibliografia:

1. "Aggressive Behavior in Pet Birds" K. R. Welle, A. U. Luescher w: "Manual of Parrot Behavior", Blackwell Publishing 2006;
2. "Bird Bites….They can and DO happen!", Feathered Angels
3. "Domestic Bird Bites" C. L. Meyer MD, J. M. Abzug, JHS, Vol. 37A, September 2012;
4. Heidenreich B. "The Parrot Problem Solver", T. F. H. Publications, 2005;
5. L. Lachman, D. Grindol, F. Kocher "Birds of the Perch. Therapy and Training for Your Pet Bird", New York 2006 ;
6. "Managing parrot bite injuries to the hand: not just another animal bite" I. C. C. King,H. Freeman, and J. E. Wokes; Hand (N Y). 2015 Mar; 10(1): 128–130;
7. Moustaki N. "Your Outta Control Bird", T. F. H. Publications, 2003;
8. "Parrot Bitting", Chandu Ramachandra, Parrots World, 2015
9. "Parrot Bite from a Moluccan Cockatoo", ParrotPhotos.US.

Autorka tekstu, technik weterynarii, od kilkunastu lat interesuje się papugami, ukończyła w Stanach Zjednoczonych kurs na temat psychiki i rozwiązywania problemów behawioralnych papug, przez kilka lat współpracowała z czasopismem o ptakach „Woliera” (aktualnie nie jest wydawane), w 2005 roku wydała książkę o papugach („Nimfy. O nimfach prawie wszystko… i o innych papugach co nieco.”), przez 14 lat prowadziła największe w Polsce forum dyskusyjne o papugach, od 17 lat prowadzi serwis internetowy Papuzie Centrum Informacyjne, na Facebooku prowadzi grupę o dobrostanie papug „Papugi i ich zdrowie”.