Pasożyty te w domach, u ptaków klatkowych, są dość rzadkie ze względu na to, że pasożyt ten musi być jakoś przeniesiony. Są to pasożyty spotykane często u drobiu, gołębi i dzikich ptaków. Żeby dostały się do domu musi nastąpić kontakt z którymś z tych ptaków. W poniższym artykule omówię dwa najpowszechniejsze krwiopijne roztocze. Podstawowa różnica pomiędzy nimi polega na tym, że ptaszyniec przebywa na ptakach tylko w nocy, a Ornithonyssus przez cały czas.

Dermanysoza - inwazja ptaszyńców

Choroba powodowana jest przez ptaszyńca (Dermanyssus gallinae). Jest to roztocz o długości 0,5-0,65 mm w kolorze białoszarm. Roztocze te odżywiają się krwią. Po napiciu się krwi osiągają wielkość 1 mm i przyjmują kolor czerwony (samce są trochę mniejsze). Mają owalny lub gruszkowaty kształt, 4 pary długich odnóży zakończonych pazurkami i przylgami. Aparat gębowy zaopatrzony jest w szczękoczułki, które umożliwiają przebicie skóry i pobieranie krwi.

("Veterinary Helminthology and Entomology" H. O. Monnig)

Roztocz ten przebywa na ptakach w nocy, w dzień chowając się w szczelinach i zakamarkach pomieszczeń. Ptaszyńce mogą bytować wszędzie w niedalekiej odległości od klatki, w regałach z książkami, pod wykładziną, pod tapetą, a także w szczelinach klatek (zwłaszcza drewnianych) czy szczelinach podłóg.

Roztocze te żywią się krwią. Krew pobierają już larwy pierwszego stadium (protonimfy). Pasożyty ssą krew ok. 1/2 do 1 1/2 godziny. Po pożywieniu się samica składa jaja.

Rozwój ptaszyńca także następuje poza żywicielem. Samica składa jaja w kryjówkach gdzie w optymalnych warunkach już po 2 dniach wylęgają się larwy. Cały cykl rozwojowy (poprzez wszystkie stadia larwalne) może trwać tylko 7 dni. Cykl rozwojowy wydłuża się przy niskich temperaturach. Najbardziej optymalnymi warunkami jest ok. 20 stopni C i 70% wilgotności. W takich warunkach samica składa 3 jaja dziennie.  Larwy rozwijają się tylko w temperaturze 20-25 stopni C. Temperatury powyżej 45 stopni i poniżej -20 są letalne.

Duże powiększenie

Krótki cykl rozwojowy powoduje szybkie namnażanie się pasożytów, które na dodatek nie są specyficzne gatunkowo w związku z czym mogą atakować wszystkie gatunki ptaków. Są też bardzo wytrzymałe - mogą bez pożywienia przetrwać 5- 9 miesięcy. Pasożyty te są wrażliwe na niską wilgotność powietrza.

Ptaszyniec jest czasem uznawany za wektor dla niektórych chorób wirusowych i bakteryjnych.

Objawy

Typowymi objawami dermanysozy jest niepokój ptaków wieczorem i w nocy. Ptaki latają, rozbijają się w klatce, intensywnie drapią się i dziobią.

Pasożyty najczęściej bytują w okolicy piersi i nóg. Ptaszyńce mechanicznie drażnią skórę i uszkadzają naskórek, a ich ślina ma działanie toksyczne co powoduje reakcje zapalne.   Silna inwazja prowadzi do niedokrwistości. Czasem można obserwować bladość błon śluzowych oraz bladość dzioba. Może dochodzić do uszkodzeń skóry i piór przez dziobiące się ptaki.

Ponadto obserwuje się u ptaków pogorszenie kondycji, przedwczesne opuszczanie gniazd przez pisklęta, a także opuszczanie gniazd przez dorosłe ptaki. U nowowyklutych piskląt może dochodzić do bardzo szybkiej śmierci. U dorosłych ptaków dochodzi o ogólnego wyniszczenia organizmu, chudnięcia, apatii a w konsekwencji do śmierci.

Diagnoza

Dokładne oględziny upierzenia i skóry mogą pozwolić wykryć ślady żerowania roztoczy. W nocy można stwierdzić roztocze na skórze. Roztocze można też stwierdzić w szczelinach w okolicach klatki.

(zdjęcie: Birds-online.de)

Dość prostą, a na ogół skuteczną metodą, jest zakrycie klatki na noc białym płótnem i rano dokładne obejrzenie płótna. Jeśli mamy budki lęgowe należy wysypać całą zawartość na biały papier i dokładnie pooglądać - ptaszyńce są widoczne jako szybko poruszające się czarne lub czerwone punkty.

Przy bardzo dużej inwazji niektóre pasożyty mogą pozostać na ptaku także w dzień.

Ornitonysoza

Choroba powodowana jest przez Ornithonyssus sylviarum na północy, a na południu (w regionach tropikalnych i subtropikalnych) przez Ornithonyssus bursa.

Roztocz ma ok. 0,7-1 mm i może być widoczny gołym okiem (samce są trochę mniejsze). Ma kształt owalny lub gruszkowaty, 4 pary długich odnóży. W zależności od tego kiedy ostatnio jadł kolor zmienia się od białego do czerwonego (najedzony). Morfologicznie podobny jest do ptaszyńca.

Cały cykl życiowy przebiega na żywicielu. Samica składa jaja u nasady piór, głównie w okolicy ujścia kloaki, z których w ciągu paru dni wylęgają się larwy. Cały cykl, w sprzyjających warunkach, może trwać od 5 do 12 dni. Wszystkie formy larwalne bytują na ptaku, protonimfy nie odżywiają się. W związku z bardzo krótkim cyklem rozwojowym populacja roztoczy na ptaku może się gwałtownie zwiększać.

Roztocze te mogą przetrwać poza żywicielem ok. 1-3 tygodni.

Niektórzy przypuszczają, że mogą one przenosić ospę ptasią, chorobę Newcastle oraz chlamydofilozę.

Objawy

Ptaki są niespokojne, drapią się. Pióra mogą stawać się matowe. Na skórze mogą być widoczne zmiany zapalne. Przy większych inwazjach dochodzi do niedokrwistości, ogólnego osłabienia i wyniszczenia organizmu a w konsekwencji do śmierci.

Diagnoza

Roztocze widoczne są na ogół gołym okiem. Dla większej pewności można oglądać skórę ptaków i przestrzenie pomiędzy piórami przez lupę. Zwłaszcza w okolicach ujścia kloaki na piórach można zaobserwować jaja.

Leczenie

Eliminacja ptaszyńców u ptaków trzymanych w mieszkaniu jest bardzo trudna. W zasadzie niemożliwe jest opylenie wszystkiego w pokoju. Trzeba sie jednak postarać jak najdokładniej przeglądnąć wszystko w okolicy klatki, zwłaszcza książki. W tej chorobie zlikwidowanie wszystkich kryjówek ptaszyńców jest najważniejsze. Dodatkowo też stosuje się leki na samych ptakach, ale samo to jest niewystarczające.

W przypadku ornitonysozy stosuje się leki na same ptaki.

W zwalczaniu pasożytów stosuje się karbaminiany i pyretroidy. Najbezpieczniejsze dla ptaków są pyretroidy i ich pochodne w postaci pudru, którym posypuje się ptaki (np. Insectin - permetryna cis/trans). Karbaminiany, zalecane są u ptaków, są jednak znacznie bardziej toksyczne, zwłaszcza dla małych ptaków. Mniej bezpieczne są wszelkie leki w postaci płynów i aerozolów. Leczenie należy powtórzyć (na ogół po ok. 7 dniach) ponieważ preparaty nie działają na jaja.

W niektórych krajach dostępne są specjalne maty nasączone akarycydami.

Pojedynczym ptakom można podawać iwermektynę, na ogół nakrapia się kroplę leku na skórę karku.

UWAGA: wszystkie te preparaty są bardzo toksyczne dla ryb! Wszystkie preparaty zwalczające pasożyty są truciznami! Przedawkowane mogą spowodować ciężkie zatrucie a nawet śmierć ptaka. Zanim użyje się jakikolwiek preparat, trzeba dokładnie przeczytać ulotkę i pamiętać o wielkości ptaka - większość preparatów jest przeznaczonych dla drobiu i dawkowanie podane jest w odniesieniu do dużych ptaków. Im mniejszy ptak tym większe niebezpieczeństwo podania za dużej dawki. Nie należy używać preparatów dostępnych w sklepach zoologicznych, zwłaszcza jeśli nie jest podana nazwa substancji czynnej, a tylko nazwa handlowa preparatu. Nie należy też używać preparatów odstąpionych przez znajomych i polecanych czasem przez różnych hodowców. Nie należy używać preparatów przeterminowanych. Używając takich preparatów można doprowadzić do śmierci papugi.

UWAGA - zagrożenie dla ludzi

Pasożyty te w niektórych okolicznościach mogą atakować człowieka. Powodują zmiany skórne, odczyny alergiczne, świąd. Człowiek, a także inne ssaki, np. kot czy pies, może przenosić pasożyty.

Źródła: "Veterinary Helminthology and Entomology" H. O. Monnig, "Veterinary Ectoparasites: Biology, Pathology and Control" R. Wall, D. Shearer, "Parazytologia i parazytozy zwierząt" J. L. Gundłach, A. B. Sadzikowski, "Choroby drobiu" M. Mazurkiewicz, "Lehrbuch der Parasitologie für die Tiermedizin" J. Eckert, K. T. Friedhoff, H. Zahner, P. Deplazes, "Veterinärmedizinische Parasitologie" T. Schnieder.