Gryzienie jest częścią posiadania papugi." Czy nie brzmi to dla was znajomo? Powinno. To bardzo popularny pogląd związany z posiadaniem papugi. Ja jednak się z nim nie zgadzam. Właściciel papugi powinien dołożyć wszelkich starań, żeby nigdy nie zostać ugryzionym. Wiem, że to prosto powiedzieć w przypadku tak pospolitego problemu. Faktem jest, że gryzienie to czynność, której papuga uczy się w niewoli i nie spotyka się go wśród dzikich ptaków. Tak, to prawda, dzikie papugi nie gryzą się nawzajem, a przynajmniej nie na tyle mocno, żeby polała się krew.

W ciągu ostatnich 15 lat rozmawiałem z wieloma badaczami papug (kontakty osobiste: Brice, luty 1994, Munn, lipiec 1998, Gilardi, luty 1999, English, listopad 2000, May, 15 maja 2001) na temat gryzienia i dominacji. Mając na uwadze w sumie 35 lat pracy badawczej, tylko dwóch naukowców kiedykolwiek widziało papugi, które podziobały się do krwi. Obydwa te przypadki związane były z gniazdami. W pierwszym z nich dwa ptaki walczyły o miejsce na gniazdo, a w drugim papuga zaatakowała młode siedzące w gnieździe w celu jego przejęcia.

W naturze papugi bardzo rzadko gryzą się wzajemnie. Aczkolwiek często okazują agresję, aby np. obronić swoje terytorium, partnera, wybraną gałąź czy pokarm, itd. Jednak na ogół interakcje takie ograniczają się do mowy ciała, jak stroszenie piór na głowie czy wymowne spojrzenie. Czasami agresja narasta do wokalizacji jak np. pomrukiwanie lub nawet bardziej otwartych gestów, jak popychanie dziobem podobne do szermierki. W naturze takie gesty zazwyczaj wystarczają, żeby zniechęcić intruza i uniknąć negatywnego kontaktu fizycznego.

Dlaczego więc w niewoli papugi gryzą? Po pierwsze, umieszczając zwierzę w nienaturalnym środowisku, należy się spodziewać nienaturalnych zachowań. Po drugie, każde zachowanie jest efektem instynktu lub doświadczenia. Ugryzienie papugi mieści się w jednej z tych dwóch kategorii. Niektóre przypadki gryzienia są wrodzone, a inne wyuczone. Wiele papug zostało zmuszonych do gryzienia ze strachu albo w samoobronie. Ludzie są zwykle agresywni w sposobie, w jaki zbliżają się, żeby chwycić swoje papugi. Tak zuchwałe, agresywne zachowanie może spowodować, że ptak ugryzie ze strachu. Większość papug nie ma wyjścia alternatywnego i nie może po prostu odfrunąć, jak ich dzicy kuzyni i jest czasami przypierana do muru, do momentu, w którym ugryzienie jest jedynym sposobem jaki znają, żeby się obronić lub okazać niezadowolenie.

Zanim dojdzie do ugryzienia większość papug trzymanych w niewoli różnorodnymi gestami i głosami wyraża swoje odczucia tak, jak papugi dzikie. Jednak niewielu ludzi zauważa te delikatne spojrzenia czy prawie niedostrzegalne zwarcie piór na łebku, które przekazuje tak wiele informacji o myślach i uczuciach ptaka. W końcu przecież ludzka komunikacja jest generalnie bardzo wyrazista i oczywista, kładzie się w niej większy nacisk na komunikację werbalną niż na mowę ciała. Wielu, jeśli nie większość właścicieli papug jest nieczułych na subtelne wysiłki ich papug, żeby się porozumieć. Nie zauważają oni przygładzonych piór czy szybkich ruchów głowy, kiedy zdenerwowany ptak instynktownie szuka drogi ucieczki, co jest popularnym zachowaniem. Często pierwszymi zauważonymi przez właściciela sygnałami zdenerwowania papug są oczywiste próby ucieczki czy mruczenie lub inne dźwięki wyrażające dyskomfort i strach. Do tego momentu przegapiają mnóstwo poprzedzających to zachowanie sygnałów i doprowadzają papugę do zachowań agresywnych.

Innym ważnym do rozpatrzenia elementem jest fakt, że obecnie większość informacji dostępnych właścicielom papug nie uczula na delikatne obchodzenie się z ptakami. W rzeczywistości niektóre z najpopularniejszych metod zachęcają do dominowania i agresji w pracy z papugą. Często można przeczytać lub usłyszeć rady takie, jak: „zrób wszystko, żeby ptak wiedział, że to ty jesteś szefem” czy „nie puszczaj mu tego płazem” itd. Popularny trend polega raczej na zdominowaniu papugi niż na zbudowaniu układu partnerskiego. Takie agresywne podejście wyłącznie zachęca do gryzienia, gdyż ptaki zmuszane są to robić, aby wyrazić swoje uczucia w stosunku do pewnych siebie, ale nieczułych właścicieli.

Główne powody, dla których papugi gryzą są następujące:

Zabawa; To wysoce intrygujące zachowanie instynktowne polegające na tym, żeby zbadać palec człowieka lub inną część jego ciała za pomocą mocnego dzioba. W taki sposób natura zapewniła młodym ptakom dostęp do informacji o środowisku, w którym żyją. Odpowiedzialny właściciel powinien umieć zasygnalizować ptakowi na jak mocne „badanie” palców i innych obiektów może sobie pozwolić. Głośne i stanowcze „Nie!” działa podobnie jak głos dorosłej dzikiej papugi, która komunikuje młodemu ptakowi, że przekracza pewne granice.

Agresja terytorialna; Papugi zarówno w naturze, jak i w niewoli instynktownie bronią swojego terytorium. Dzikie papugi łączą się z jednym osobnikiem i bronią terenu gniazdowania przed intruzami. Papugi w niewoli również łączą się z jednym osobnikiem, którym często jest człowiek. Kiedy tak się dzieje, mogą często w sposób agresywny bronić swojego terytorium przed obcymi. Szybko potrafią się nauczyć, że gryzienie to jedyny, a przynajmniej najlepszy sposób, żeby odpędzić intruzów.

Agresja wynikająca ze strachu; Jak wspomniano wcześniej wiele papug gryzie ze strachu, który wynika z tego, że ludzie wywołują u nich zdenerwowanie. To również reakcja instynktowna, która jest ściśle związana ze strategią przeżycia. Gdyby ptak znajdował się na wolności, po prostu by odfrunął. Jednak większość ptaków trzymanych w niewoli jest pozbawionych takiej możliwości i gryzienie pozostaje ostatnią deską ratunku.

Agresja wyuczona; Niektóre papugi uczą się gryzienia w odpowiedzi na pewne bodźce. Taka wyuczona agresja przejawia się na wiele sposobów. Na przykład ptak, może nauczyć się, że lekkie ugryzienie właściciela w ramię, podczas gdy ten je pączka, zaowocuje zdobyciem smacznego kąska, wydanego po to, żeby ptak zaprzestał denerwującego skubania. W innym przypadku ptak może się nauczyć, że ugryzienie człowieka w palec spowoduje, że ten zostawi go w spokoju na dachu klatki lub swoim ramieniu, nawet jeśli trwa to tylko na tyle długo, żeby właściciel mógł przynieść żerdź lub gałąź, żeby zabrać ptaka. Już wtedy, kiedy papuga ugryzie człowieka po raz pierwszy, może zacząć się uczyć, że jest to wartościowy sposób komunikowania się z ludźmi. Każde zachowanie, które jest zachęcane, z dużym prawdopodobieństwem będzie powtarzane.

W celu uniknięcia gryzienia należy zacząć rozwijać pozytywny związek z ptakiem. Spróbuj unikać zmuszania go do robienia czegokolwiek, czego robić nie chce. Wielu właścicielom papug trudno to zrozumieć, zwłaszcza wtedy, gdy dostępne informacje na temat postępowania z ptakiem zachęcają do zdominowania zwierzęcia. Oprócz tego wielu ludzi ma zakodowane historycznie dominowanie nad innymi zwierzętami, np. psami, czy nawet innymi ludźmi. Wydaje im się, że jest to całkiem dobra strategia komunikacji. Sprzeciwienie się tej naturalnej tendencji i praca nad budowaniem związku z ptakiem opartego na relacjach pozytywnych to pierwszy krok do uzyskania partnerskiej relacji z naszą papugą.

Co więcej, właściciel powinien wyrabiać w sobie wrażliwość na gesty komunikacyjne płynące ze strony ptaka. Powinien się nauczyć, jak odczytywać mowę jego ciała i słuchać, co zwierzę chce mu przekazać. Następnie powinien mieć na uwadze, co ptak mówi i pozwolić mu być w związku partnerem, a nie obiektem. Powinien nauczyć się pytać ptaka na co ma ochotę, a nie rozkazywać mu. W końcu w naturze nic poza drapieżnikiem nie jest w stanie zmusić papugi do zrobienia czegoś, na co nie ma ochoty.

Jest jeszcze jedna rzecz, która wzmacnia związek właściciela i jego papugi: branie odpowiedzialności za każdy przypadek ugryzienia. Właściciel musi zdać sobie sprawę, że jest to odpowiedź na to, że zmusił ptaka do zrobienia czegoś lub go tego nauczył. Kiedy zaakceptują taki pogląd zrozumieją, że rany od pogryzień są dowodem ich nieczułości, a nie oznakami odwagi. Zaczną też w ten sposób kłaść podwaliny pod zadowalający związek partnerski z ich ptakiem.

W tekście zostało użyte słowo "gryzienie" ze względu na to, że tak się powszechnie mówi. W oryginalnym tekście jest użyte słowo 'biting' co powinno być raczej tłumaczone w przypadku papug jako "dziobanie".

Tekst pochodzi ze stron Natural Encounters, którego Steve Martin jest prezydentem. Steve Martin zajmuje się "tresurą" ptaków do specjalnych pokazów. Stworzył program "The World Of Birds Show", który pokazuje w USA w Ogrodach Zoologicznych.

Polska wersja tekstu pochodzi z roku 2003 i pierwotnie była zamieszczona w serwisie Cockatiel czyli Nimfa. Dla Cockatiela czyli Nimfa tłumaczyła Magda Jackowiak.