Co to jest antybiotyk?

W farmakologii na ogół stosuje się podział wszystkich leków antybakteryjnych na antybiotyki i chemioterapeutyki. Antybiotyki są to leki pochodzenia naturalnego i półsyntetycznego, chemioterapeutyki są syntetyczne (powstają w wyniku syntezy chemicznej). Potocznie antybiotykami nazywa się wszystkie leki antybakteryjne. W niektórych farmakologiach też odchodzi się od tradycyjnego podziału ze względu na to, że coraz więcej leków ma pochodzenie syntetyczne. I tak będę używać tego słowa w artykule. W tym artykule nie będę w ogóle zajmować się antybiotykami antygrzybicznymi.

Naturalne antybiotyki są produkowane przez grzyby jako ich obrona przed bakteriami, a także przez niektóre bakterie. W miarę postępu farmakologii coraz więcej leków produkowanych jest jednak syntetycznie.

Antybiotyki bakteriobójcze i bakteriostatyczne

Antybiotyki można podzielić ogólnie na dwie grupy:

• bakteriobójcze - są to leki, które zabijają bakterie,
• bakteriostatyczne - to antybiotyki, które tylko hamują rozwój i rozmnażanie bakterii.

Podział ten jest bardzo ważny i ma bardzo duże znaczenie praktyczne w momencie wyboru leku. Leki bakteriostatyczne nie zabijają bakterii, hamują tylko ich rozmnażanie, a zwalczenie infekcji jest zadaniem samego organizmu papugi. W przypadku ptaka bardzo chorego, osłabionego czy z zaburzeniami funkcjonowania układu odpornościowego organizm nie poradzi sobie z tym. W takim przypadku nie wolno więc podawać leków bakteriostatycznych, konieczne jest podanie bakteriobójczych.

W przypadku niektórych leków mniejsze dawki są bakteriostatyczne, a większe bakteriobójcze. Wynika z tego, że również sama dawka jest bardzo ważna.

Większość antybiotyków stosowanych powszechnie u ptaków należy do leków bakteriostatycznych.

Spektrum działania

Leki przeciwbakteryjne mają różny zakres działania. Niektóre działają tylko na pojedyncze bakterie, inne na pewne grupy bakterii (np. Gram+ lub Gram-), a jeszcze inne na więcej grup bakterii. Antybiotyki działające na wybrane bakterie nazywa się lekami o wąskim spektrum (zakresie) działania, a te działające na wiele grup - o szerokim.

Jak działają?

Antybiotyki działają w różny sposób na komórki bakteryjne powodując w efekcie ich zniszczenie (bakteriobójcze) lub uniemożliwiając im rozmnażanie się (bakteriostatyczne).

Bakterie są na ogół powszechnie obecne w środowisku. Gdy pokonają bariery ochronne organizmu (np. skóra, błony śluzowe), wnikną do organizmu i zaczną się rozmnażać dochodzi do infekcji bakteryjnej. Często mechanizmy odpornościowe organizmu są w stanie samodzielnie poradzić sobie z bakteriami i infekcja nie rozwija się, nawet nie dochodzi do pojawiania się objawów klinicznych. Niektóre bakterie wytworzyły jednak mechanizmy, które zapobiegają zniszczeniu w ten sposób; układ odpornościowy nie jest też w stanie poradzić sobie w przypadku bardzo dużej inwazji, szczególnie zjadliwych patogenów, szybszego rozmnażania się bakterii niż ich zabijania, a także w sytuacji jak jego funkcje z jakichkolwiek powodów są upośledzone. Wtedy konieczne jest rozpoczęcie terapii antybakteryjnej.

Antybiotyk musi działać na bakterie, a nie może niszczyć komórek gospodarza. Jest to ważne przede wszystkim w przypadku bakterii wewnątrzkomórkowych (lek musi np. przedostać się do wnętrza komórki nie uszkadzając jej). Takie działanie antybiotyków nazywa się działaniem wybiórczym. Lek ingeruje w procesy metaboliczne bakterii, ale nie ma wpływu na komórki organizmu gospodarza (zwierzęcia czy człowieka).

leki hamujące syntezę ściany komórkowej

Bakterie posiadają ściany komórkowe, które są barierą ochronną przed czynnikami zewnętrzni. Leki hamujące syntezę ściany komórkowej są lekami bakteriobójczymi. Mogą być one stosowane ponieważ komórki zwierzęce nie mają ścian komórkowych.

Podstawowymi lekami z tej grupy są: penicyliny, cefalosporyny, antybiotyki peptydowe, wankomycyna.

Penicyliny naturalne mają wąski zakres działania. Wiele bakterii wytwarza enzym beta-laktamazę, który rozbija jedno z wiązań leku, co powoduje jego nieskuteczność (dotyczy to zwłaszcza różnych gronkowców). Naturalne penicyliny są też na ogół niszczone przez kwas żołądkowy, co powoduje, że mogą być podawane tylko pozajelitowo. Penicyliny istnieją w różnych postaciach chemicznych, także jako leki półsyntetyczne. Od postaci leku zależy jego działanie, są bowiem postaci niewrażliwe na kwas solny oraz beta-laktamazę.

Penicyliny często wywołują reakcje alergiczne, w tym także mogą powodować wstrząs anafilaktyczny. Niektóre źródła podają, że u ptaków nie występuje alergia.

Do półsyntetycznych penicylin, z grupy aminopenicylin, należy popularna amoksycylina i ampicylina. Amoksycylina często łączona jest z kwasem klawulanowym, który jest inhibitorem beta-laktamaz - blokuje wytwarzanie tego enzymu przez bakterie, co powoduje większą skuteczność leku w odniesieniu do niektórych bakterii. Amoksycylina jest lekiem często stosowanym i dobrze tolerowanym przez ptaki. Powinna być podawana przynajmniej dwa razy dziennie, a najlepiej trzy. Ampicylina słabo wchłania się z przewodu pokarmowego w związku z czym najsilniej działa na pożyteczne bakterie jelitowe, co powoduje częste biegunki w czasie terapii. Powinna być podawana pozajelitowo (nie doustnie). Ampicylina może być stosowana w przypadku pogryzienia ptaka przez kota.

Cefalosporyny to grupa półsyntetycznych leków (pierwotnie otrzymywanych podobnie jak penicyliny z grzybów) o dość szerokim spektrum działania (szerszym niż penicyliny). Cefalosporyny dzieli się na 3 generacje (leki 4 i 5 generacji nie są stosowane w weterynarii), które różnią się głównie działaniem przeciwbakteryjnym i wrażliwością na beta-laktamazy. Mogą one wywoływać reakcje alergiczne, niektóre mają działanie uszkadzające nerki, mogą też powodować krwawienia z powodu antagonizmu z witaminą K. Nie powinny być podawane razem z diuretykami, są wtedy nefroktosyczne.

Antybiotyki peptydowe to przede wszystkim polimyksyny, które jako zasadowe, powierzchniowo czynne detergenty zmieniają przepuszczalność i funkcję błony komórkowej. Najpopularniejsze antybiotyki z tej grupy to polimyksyna B i kolistyna. Polmyksyna B jest silnie nefrotoksyczna, jej nowsze pochodne są mniej toksyczne. Innym antybiotykiem peptydowym jest bacytrayna, która ma bardzo silne działanie uszkadzające nerki, dlatego stosowana jest tylko zewnętrznie miejscowo. W weterynarii stosowana jest w postaci maści dla psów i kotów, ze stosowaniem u papug nie spotkałam sie. Przypuszczam, że z powodu łatwego wchłaniania się leku przez skórę u ptaków i jej silnego działania nefrotosycznego nie jest ona stosowana.

Wankomycyna stosowana jest w wyjątkowych przypadkach, głównie w infekcjach bakteryjnych jelit rozwijających się w wyniku leczenia innymi antybiotykami. Może działać nefrotoksycznie, może też prowadzić do utraty wzroku. Nie posiadam żadnych danych na temat stosowania jej u ptaków.

leki hamujące syntezę kwasu tetrahydofoliowego

Kwas ten jest koenzymem bierącym udział w biosyntezie składników, które są konieczne do wzrostu i podziałów komórek bakteryjnych.

Sulfonamidy były pierwszymi syntetycznymi chemioterapeutykami wprowadzonymi do lecznictwa. Aktualnie są stosowane rzadziej ponieważ dość często występują szczepy oporne. Zasada działania sulfonamidów polega na zaburzeniu syntezy kwasu foliowego, który jest niezbędny do biosyntezy DNA i RNA. Z tego powodu działają one tylko na bakterie, które same syntetyzują kwas foliowy. Ich spektrum działania jest jednak dość szerokie ponieważ większość bakterii nie jest w stanie pobierać kwasu foliowego z otoczenia.

Sulfonamidy mają działanie bakteriostatyczne, które jest odwracalne, utrzymuje sie tylko w czasie podawania leku, po zaprzestaniu bakterie mogą swobodnie się rozmnażać. Dlatego ich skuteczność zależy od sprawności układu odpornościowego.

Istnieje wiele różnych sulfonamidów, ich zakres działania jest podobny, różnią się na ogół jedynie siłą działania i mechanizmami wchłaniania, wydalania oraz zachowaniem w organizmie. Sulfonamidy najlepiej się sprawdzają w ostrych infekcjach, w których istnieje duże zapotrzebowanie bakterii na składniki odżywcze. Nie są na ogół skuteczne w infekcjach przewlekłych.

Sulfonamidy mogą być łączone ze składnikami, które podnoszą ich skuteczność poprzez hamowanie mechanizmów obronnych bakterii. Najpopularniejszym takim środkiem jest trimetoprim (sulfiamidy potencjonowane trimetoprimem).

Działanie sulfonamidów zależy także od kombinacji innych czynników, przede wszystkim od postaci leku oraz sposobu podania. Również od postaci leku oraz sposobu podania zależą działania niepożądane. Np. słabo rozpuszczalne sulfonamidy mogą krystalizować w kłębuszkach nerkowych prowadząc do uszkodzenia nerek.

leki hamujące funkcję DNA

Do tych leków należą chinolony i fluorochinolony, które hamują DNA-gyrazę - enzym odpowiedzialny za prawidłowe zwijanie się nici DNA. Mają one działanie bakteriobójcze. Aktualnie fluorochinolony mają pierwszoplanowe znaczenie w zwalczaniu infekcji bakteryjnych u zwierząt. Jednymi z częściej stosowanych leków z tej grupy są norfloksacyna i enrofloksacyna. Ten drugi lek jest stosowany tylko w weterynarii. Leki te uszkadzają komórki chrząstek i dlatego nie mogą być stosowane u młodych, rosnących zwierząt (chociaż niektóre źródła podają, że w przypadku ptaków nie ma takiego zagrożenia). Poza tym mogą one powodować odczyny alergiczne oraz objawy neurologiczne (np. drgawki). Iniekcje domięśniowe są bolesne, a w miejscu wkłucia może dojść do martwicy.

Leki hamujące funkcję DNA to także nitroimidazole oraz pochodne nitroimidazolu. Do grypy tej należy przede wszystkim metronidazol i ronidazol. Jest to lek najczęściej stosowany w przypadkach zakażeń pierwotniakami, ma jednak także działanie na niektóre bakterie.

Innymi antybiotykami z tej grupy są ryfamycyna i ryfampicyna. Są to leki rzadko stosowane zarówno w weterynarii jak i u ludzi. Stosuje się je jedynie w wypadku bakterii opornych na inne leki, u ludzi w zasadzie tylko w gruźlicy i trądzie.

inhibitory syntezy białek

Leki z tej grupy zaburzają syntezę białek zaburzając transkrypcję z DNA na mRNA; w zależności od grupy, antybiotyki te zaburzają syntezę białek w różny sposób i na rożnych etapach. Są to leki bakteriostatyczne, a niektóre także (zwłaszcza w większych dawkach) mają działanie bakteriobójcze, przynajmniej odnośnie niektórych bakterii. Leki te to przede wszystkim: tetracykliny, aminoglikozydy, linkozamidy i makrolidy

Tetracykliny są bakteriostatyczne i mają dość szerokie spektrum działania. Tetracykliny w różnym stopniu wchłaniają się z przewodu pokarmowego, ale na ogół ich stężenie we krwi jest wystarczające. Mają one niestety wiele działań niepożądanych związanych z bezpośrednim działaniem leku. Przede wszystkim są to zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Z powodu szerokiego spektrum działania niszczą one także w dużym stopniu naturalną florę bakteryjną jelit i doprowadzają do rozwoju patogennych drobnoustrojów, przede wszystkim drożdży. W dużych dawkach leki te mają działanie niszczące wątrobę, a także nerki. Tetracyklin nie wolno podawać razem z preparatami wapniowymi lub pokarmami zawierającymi wapń (np. jogurty, ser). Najczęściej stosowane to chlorotetracyklina i tetracyklina oraz nowsze: metacyklina i doksycyklina. Z powodu szerokiego stosowania tetracyklin w weterynarii powstało wiele szczepów bakteryjnych, które są odporne na te leki.

Aminoglikozydy mają działanie bakteriobójcze. Leki te to przede wszystkim streptomycyna, neomycyna i gentamycyna. Bardzo słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego, dlatego podawane muszą być pozajelitowo; mogą być też podawane miejscowo. Aminoglikozydy mają dość silne działanie toksyczne, zwłaszcza w większych dawkach. Przede wszystkim uszkadzają słuch i nerki. U ptaków lekiem aminoglikozydowym z wyboru jest amikacyna.

Makrolidy działają głownie bakteriostatycznie. Streptoycyna, pierwszy lek z tej grupy, była antybiotykiem naturalnym, wytwarzanym przez Streptomyces. Aktualnie istnieje wiele makrolidów syntetyzowanych w reakcjach chemicznych. Najczęściej stosowane to: erytromycyna, tylozyna, tylmikozyna. Makrolidy inaktywowane są zarówno w środowisku silnie zasadowym, jak i kwaśnym.

Linkozamidy (linkomycyna i klindamycyna) są antybiotykami o właściwościach zbliżonych do makrolidów, zakres działania mają podobny do erytromycyny. Mają także działanie bakteriostatyczne. Klindamycyna dobrze przenika do kości.

UWAGA: wymienione w poszczególnych grupach leki, to leki przykładowe, przede wszystkim najczęściej stosowane. Zarówno w weterynarii, jak i w leczeniu ptaków, stosowane jest znacznie więcej leków.

Więcej uwag na temat zagrożeń dla papug na końcu artykułu.

Dobór antybiotyku

Podstawowym problemem jest fakt, że w wielu przypadkach, takie same objawy jak przy infekcjach bakteryjnych, występują przy innych chorobach. Z tego najbardziej niebezpieczne są choroby wywołane przez grzyby, ponieważ w ich przypadku podanie antybiotyku może pogłębić chorobę papugi nawet w bardzo krótkim czasie. Rozróżnienie czy mamy do czynienie z grzybami czy bakteriami jest możliwe pod mikroskopem.

Dobranie odpowiedniego antybiotyku jest prawie połową sukcesu w leczeniu. Niestety bardzo często antybiotyk jest podawany papudze bez żadnych badań, na wyczucie lekarza. Każda infekcja, każdy szczep bakterii może wymagać zastosowania innego antybiotyku. Nie ma czegoś takiego jak "najlepszy antybiotyk", zawsze musimy znać przyczynę choroby (gatunek - czasem ważny jest nawet szczep - bakterii), aby dobrać najlepszy antybiotyk w danej sytuacji.

Tak więc najpierw musimy znaleźć przyczynę. Aby określić jakie bakterie powodują chorobę należy zrobić badania bakteriologiczne, tzw. posiew. Najpowszechniej wykonuje się tzw. bakteriologię ogólną, mniej popularne są badania na bakterie beztlenowe (trwają one dużo dłużej i nie każde laboratorium ma warunki żeby je przeprowadzić). Inną metodą, mniej dokładną, ale za to dającą natychmiast wyniki, jest oglądanie wybarwionego preparatu pod mikroskopem. Mikroskop powinien być w każdej lecznicy.

Prawidłowo prowadzone leczenie infekcji bakteryjnej powinno wyglądać tak: lekarz powinien pod mikroskopem zobaczyć preparat (wymaz z jamy dziobowej, wymaz z kloaki, kał, wymiociny) i na tej podstawie zalecić wstępne leczenie, tzn. dobrać antybiotyk według niego najlepszy w takiej sytuacji. Równocześnie materiał powinien zostać oddany na posiew z antybiogramem (o nim niżej). Wyniki badania pozwolą zmienić antybiotyk na właściwy jeśli okazałoby się, że podany wstępnie nie działa. Jeśli lekarz nie ma możliwości wykonania badania mikroskopowego, a stan papugi nie pozwala na czekanie na wyniki posiewu, to należy podać antybiotyk o jak najszerszym spektrum działania. Nie należy jednak w takiej sytuacji rezygnować w ogóle z badania. Zrobienie badań PRZED rozpoczęciem kuracji antybiotykowej jest ważne dlatego, ze jeśli antybiotyk nie będzie działał, to będzie trzeba podawać kolejne antybiotyki na ślepo, zrobienie bowiem badań podczas kuracji antybiotykowej nie da miarodajnych wyników, konieczna jest przerwa ok. 10 dni.

Przy doborze antybiotyku konieczna jest znajomość działań niepożądanych danego leku, a zwłaszcza jego negatywnego wpływu na nerki i wątrobę. W takich przypadkach trzeba rozważyć kwestię korzyści i strat. U papug, zwłaszcza starszych, najczęściej wątroba jest przynajmniej w jakimś stopniu uszkodzona, nawet jak nie widzimy żadnych objawów.

Antybiogram

W wielu przypadkach konieczny jest antybiogram, w innych na pewno jest pomocny. Antybiogram pokazuje jaki antybiotyk będzie najlepszy w przypadku tych konkretnych bakterii, które zostały wyizolowane u naszej papugi. Jeśli lekarz nie ma tej wiedzy, to antybiotyk może dobrać tylko z pewnym prawdopodobieństwem, że zadziała.

artykuł o antybiogramie

Dawkowanie

Efektywność leczenia zależy od uzyskania odpowiedniego stężenia leku we krwi, dlatego ustalenie odpowiedniej dawki jest bardzo ważne.

Generalnie ptaki potrzebują wyższych dawek antybiotyków niż ssaki (proporcjonalnie do masy ciała), jednakże odpowiednia dawka może się bardzo różnić w zależności od gatunku ptaka. Mniejsza dawka jest wymagana w przypadku iniekcji niż podawania w wodzie czy jedzeniu. Ustalenie odpowiedniej dawki jest bardzo ważne, ponieważ jeśli dawka będzie za mała antybiotyk nie pomoże, a bakterie mogą rozwinąć odporność na ten lek. W zasadzie lepiej podać dawkę trochę za wysoką niż trochę za niską.

Dawkowanie podstawowych antybiotyków dla papug jest dostępne w fachowej literaturze, do której lekarz, który leczy papugi, musi mieć dostęp. Z tego co wiem, to w żadnej polskiej farmakologii weterynaryjnej nie ma dawkowania leków dla papug.

Sposoby podawania

w wodzie pitnej

Jest to najprostszy i najpowszechniej stosowany sposób, jednocześnie jest on najgorszy w przypadku antybiotyków; ponieważ nie mamy kontroli nad ilością przyjętego leku. Nie wiemy ile papuga pije, kiedy pije. Ponadto niektóre papugi mogą w ogóle nie pić z powodu zmienionego smaku i zapachu wody. Bardziej chore ptaki mogą także być za słabe aby pić wodę.

Niektóre antybiotyki (zwłaszcza tetracykliny) bardzo szybko tracą w wodzie swoją moc i muszą być często wymieniane. Wszystkie antybiotyki musza być wymieniane przynajmniej raz dziennie.

Jeśli podajemy w ten sposób antybiotyki to najlepiej dawać je wieczorem, papuga będzie miała w takim przypadku możliwość "zjedzenia" leku wieczorem i rano, a w nocnym chłodzie antybiotyk lepiej przetrwa niż przez dzień. W ciągu dnia należy unikać ustawiania miseczki z lekiem na słońcu, lepiej też unikać miseczek plastikowych czy cynkowanych; najlepsze są szklane miski.

w jedzeniu

Jest to dobry sposób w przypadku ptaków, które mają swój ulubiony pokarm, w którym można "przemycić" lek. Najlepiej nadaje się jabłko, banan, namoczone ziarno, ugotowany ryż itp. Bardzo chore ptaki mogą jednak odmawiać jedzenia. Niektóre antybiotyki są także pozbawiane mocy działania przez niektóre składniki pożywienia, np. tetracykliny przez wapń. Tak więc podając w ten sposób antybiotyki musimy dokładnie wiedzieć z czym nie można podawać danego antybiotyku i co zawiera pokarm.

doustnie (dodziobowo)

Doustnie można podawać ptakom leki w płynie. Lek podaje się ze strzykawki lub zakraplacza.

Papugi mają pewne wgłębienie w dziobie (pod językiem) więc dość łatwo można im podawać tam leki, innym sposobem podawania antybiotyków doustnie jest podawanie sondą do wola (nie polecam jednak tego sposobu osobom, które nie mają doświadczenia). Niektóre leki, które mają przyjemny dla papug smak będą chętnie jedzone, a papuga instynktownie chwyci koniec strzykawki, którą podajemy lek. Strzykawka powinna być plastikowa, ponieważ w przypadku zgniecenia dziobem (co jest możliwe zwłaszcza przy większych papugach) odłamki szkła ze szklanej strzykawki poranią papugę. Należy uważać aby leku nie podawać za szybko aby nie spowodować zachłyśnięcia.

Problemem przy takim podawaniu leku jest to, że papuga musi być pewnie trzymana w ręce, co może powodować u niej stres, który może mieć niekorzystny wpływ na papugę, zwłaszcza w połączeniu z chorobą.

iniekcja

Jest to sposób w który można podać najbardziej dokładna dawkę leku w najbardziej efektywny sposób. Jest to także najlepszy sposób na podanie leku, który jest źle absorbowany z przewodu pokarmowego. Zastrzyk może być domięśniowy i dożylny. Przy podaniu dożylnym uzyskuje się natychmiastowe odpowiednie stężenie leku w krwioobiegu. U ptaków, zwłaszcza małych jest jednak problem z wkłuciem się do żyły w związku z czym w zasadzie nie podaje się w ten sposób leków. Najczęściej zastrzyki domięśniowe wykonuje się w mięsień piersiowy, jednak niektóre leki mogą powodować u ptaków ogniska martwicze w miejscu wkłucia. Niebezpieczne jest zwłaszcza powtarzanie zastrzyków przez kolejne dni.

inhalacje (nebulizacja)

Niektóre antybiotyki, zwłaszcza w leczeniu infekcji układu oddechowego, mogą być podawane w postaci inhalacji. Leczenie takie trwa zwykle dłużej jest jednak bezpieczniejsze ponieważ działania niepożądane są ograniczone. Sposób ten jednak wymaga posiadania nebulizatora (inhalatora).

Zalecenia dla skutecznej chemioterapii

Jest kilka zasad, których przestrzegać powinien zarówno lekarz w momencie wybory leku jak i właściciel zwierzęcia w czasie stosowania kuracji. Przestrzeganie tych zasad pozwoli na jak najbardziej efektywne leczenie.

Pierwszą zasadą jest rozpoznanie przyczyny choroby czyli stwierdzenie jaka bakteria ją powoduje (jeśli to infekcja bakteryjna). Drugą zrobienie antybiogramu (oczywiście z zastrzeżeniami, o których pisałam wyżej). Jeśli na bakterie działają antybiotyki o wąskim zakresie działania, to zawsze należy wybrać te, a nie te o szerszym. Nie powinno się stosować miejscowo antybiotyków w sytuacjach jak wystarczy środek antyseptyczny. Nie należy stosować antybiotyków profilaktycznie. Profilaktycznie powinno się podawać leki antybakteryjne tylko w takich przypadkach, w których rozwinięcie się wtórnej infekcji bakteryjnej jest bardzo prawdopodobne. Jeśli działają antybiotyki starsze, to należy unikać stosowania najnowszych.

Osoba odpowiedzialna za papugę i jej leczenie powinna ściśle przestrzegać zaleconego przez lekarza dawkowania, zarówno jeśli chodzi o wysokość dawki jak i odstępy pomiędzy kolejnymi podaniami leku, a także długość całej kuracji.

Czemu kuracja antybiotykowa nie przynosi skutków?

Często spotykam się z problemem, że papuga jest leczona już kolejnym antybiotykiem i nic, żadnej poprawy. Pomijając przypadek, że w ogóle nie mamy do czynienia z infekcją bakteryjną, można wymienić kilka przyczyn niedziałania antybiotyków.

• Pierwszą i najważniejszą jest źle dobrany antybiotyk. Lekarz nie wykonał badań, a jego intuicja tym razem nie wystarczyła.
• Papuga może także nie przyjmować odpowiednio wysokiej dawki leku. Lekarz mógł przepisać złą dawkę, my możemy podawać za małą dawkę, a ponadto jeśli lek jest podawany z wodą czy jedzeniem to jest bardzo możliwe, że papuga za mało (lub wcale nie) pije.
• Równocześnie z antybiotykiem może być podawany pokarm, który zawiera składniki, hamujące wchłanianie leku. Najpowszechniejszym takim składnikiem jest wapń. Podobnie niektóre choroby, pasożyty czy braki witaminowe mogą zakłócać wchłanianie leku i mimo, ze podana dawka była właściwa nie zostało osiągnięte właściwe stężenie w krwioobiegu.
• Jeśli antybiotyk z grupy bakteriostatycznych zostanie podany bardzo choremu i osłabionemu ptakowi, jego organizm może nie mieć siły aby zwalczyć pozostałe bakterie.
• Podanie antybiotyku za późno, przy bardzo zaawansowanej chorobie i bardzo osłabionym układzie odpornościowym także najczęściej nie doprowadzi do pożądanych skutków.
• Lek może być podawany w odpowiedniej jednorazowej dawce, może być prawidłowo wchłaniany, ale okres podawania jest za krótki. Niektóre antybiotyki potrzebują dłuższego czasu aby leczenie zakończyło się sukcesem. Jeśli antybiotyk będzie podawany za krótko to po chwilowym okresie pozornej poprawy zdrowia nastąpi nawrót choroby.

Wszystkie przypadki złego podawania antybiotyków, które nie zakończyły się śmiercią ptaka, powodują rozwijanie się szczepów bakterii odpornych na dany antybiotyk, tak więc za każdym kolejnym razem leczenie jest trudniejsze. Również podawanie antybiotyków w celach profilaktycznych może spowodować uodpornienie na dany lek.

Skutki uboczne

Wiele antybiotyków ma skutki uboczne, zwłaszcza znany jest ich szkodliwy wpływ na wątrobę i nerki. Ponadto antybiotyki zabijają bakterie i inne drobnoustroje, często także te pożyteczne. Zwłaszcza niebezpieczne jest zabicie bakterii z przewodu pokarmowego, które biorą udział w produkcji witaminy B.

Dłuższe kuracje antybiotykowe prowadzą do grzybic, zwłaszcza drożdżycy, ponieważ zostają zabite bakterie, które normalnie hamują wzrost grzybów. Podawanie antybiotyków jest niebezpieczne zwłaszcza jak nie została rozpoznana przyczyna choroby - czyli jeśli lekarz nie wykluczył grzybicy.

Probiotyki osłonowe

W jelitach znajduje się wiele bakterii, które tworzą naturalną florę jelitową. Są to przede wszystkim bakterie kwasu mlekowego należące do rodzaju Lactobacillus. Antybiotyki, zwłaszcza o szerokim spektrum działania, zabijają nie tylko bakterie chorobotwórcze, ale także pożyteczne bakterie jelitowe. Dlatego w czasie kuracji antybiotykowej należy osłonowo podawać preparaty probiotyczne.

Najczęściej probiotyki zawierają bakterie z rodzaju Lactobacillus, ale mogą też zawierać bifidobakterie oraz pewne szczepy drożdży. Im więcej różnych bakterii i szczepów (mają one specjalne oznaczenia) tym lepiej. Ptakom najlepiej podawać preparaty specjalne dla ptaków (więcej o probiotykach ptasich). Jeśli podajemy bakterie dla ssaków należy je podawać dłużej i w większych dawkach. Bakterie przeznaczone dla ssaków nie skolonizują przewodu pokarmowego ptaka, będą jednak działały czasowo w okresie zanim nie nastąpi przywrócenie równowagi w organizmie ptaka i naturalna kolonizacja przewodu pokarmowego odpowiednimi bakteriami.

Na temat czasu podawania probiotyków przy antybiotykoterapii są różne opinie. Jedni mówią żeby od samego początku podawać, inni, że od 2-3 dnia kuracji antybiotykowej, a jeszcze inni, że dopiero po skończeniu. Nie ma jednak żadnych przeciwwskazań co do podawania probiotyku w czasie kuracji antybiotykowej. Nie należy jednak przerywać podawania probiotyku w tym samym czasie co antybiotyku; probiotyk podaje się dłużej.

Na pewno niektóre antybiotyki zabijają też niektóre bakterie z probiotyków. W związku z czym podawanie probiotyków jednocześnie (w jednej dawce) z antybiotykami w ogóle nie ma sensu. Natomiast podawanie probiotyku np. dwie godziny po  antybiotyku sprawi, że jakaś część bakterii przynajmniej przez jakiś czas będzie działała (niektórzy zalecają godzinę lub dwie przed antybiotykiem, a niektórzy twierdzą, że to czy przed czy po nie ma znaczenia). Jeśli bakterie probiotyku są oporne na antybiotyk, to można podawać razem. Na dobrych probiotykach zawsze jest informacja o tym na jakie antybiotyki bakterie są wrażliwe, a na jakie oporne.

Nie ma specjalnego dawkowania probiotyków dla papug. Probiotyki dla innych ptaków można podawać w podobnych dawkach. Dla ludzi przyjmuje się, że dobowa dawka to ok. miliard bakterii kwasu mlekowego (na dobrych probiotykach są informacje o dokładnym składzie).

Pamiętajmy, że większość probiotyków musi być przechowywana w lodówce (zawsze czytajmy informacje na ulotce).

Niektórzy radzą podawanie jogurtu z żywymi kulturami bakterii. Oczywiście można podawać jogurt, ale ilość bakterii jest w nim zbyt mała żeby tak naprawdę była ona efektywna. Poza tym trzeba pamiętać, ze np. tetracyklin nie można podawać z jogurtem (wapń z jogurtu osłabi albo całkiem zniesie działanie leku).

Antybiotyki profilaktycznie

Powinno się wystrzegać podawania antybiotyków profilaktycznie. Przede wszystkim tego typu kuracje prowadzą do powstawania szczepów opornych na leki. Poza tym antybiotyki mają działanie immunosupresyjne, a także niepożądane, często toksyczne, działanie. Podawanie antybiotyków sprzyja rozwijaniu się infekcji grzybiczych.

Wyjątkami są w zasadzie dwa przypadki: wysokie ryzyko immunosupresji u pacjenta (np. wynikające z podawania innych leków) oraz niektóre sytuacje pooperacyjne. Można podawać także antybiotyki w sytuacjach, w których rozwinięcie się wtórnej infekcji bakteryjnej jest bardzo prawdopodobne.

Zagrożenia dla papug

Streptomycyna (dihydrostreptmycyna) - bardzo toksyczna dla wielu gatunków ptaków (ataksja, duszności, blok nerwowo-mieśniowy). Nefrotoksyczna. Neurotoksyczna zwłaszcza dla papug, gołębi, ptaków drapieżnych i śpiewających.

Doksycyklina - u ar i nierozłączek może powodować po iniekcji martwice mięśni.

Tylozyna, erytromycyna, spiramycyna - po iniekcji martwice mięśni.

Aminoglikozydy - toksyczne dla lor i lorys. Dla innych ptaków nefrotoksyczne. Mogą powodować poliurię i polidypsję. Nie powinno się podawać ptakom odwodnionym oraz w starszym wieku.

Neomycyna - prawie nie wchłania się z przewodu pokarmowego, toksyczna w iniekcjach. Może być bezpiecznie stosowana miejscowo na skórę i do oczu.

Kanamycyna - tylko lokalnie, podana inaczej jest silnie nefrotoksyczna.

Sulfonamidy - toksyczne dla lor i lorys. Dla innych ptaków nefrotoksyczne, zwłaszcza u ptaków odwodnionych. Niektórych sulfonamidów, zwłaszcza z trimetoprimem nie powinno się stosować u ar, u innych ptaków mogą powodować wymioty.

Penicylina prokainowa -zalecana jest ostrożność w stosowaniu, może prowadzić do paraliży i nawet śmierci.

Tetrcykliny - zaburzenia żołądkowo-jelitowe, rozwój patogennych drobnoustrojów, przede wszystkim drożdży. W dużych dawkach mają działanie niszczące wątrobę, a także nerki. W przypadku podania w iniekcjach możliwe są martwice mięśni.

UWAGA: podane wyżej ostrzeżenia nie są listą zamkniętą, są to tylko te dane, do których dotarłam i które w ogóle są znane. Jeśli podana jest informacja o szkodliwości jakiegoś leku dla jakiegoś gatunku, to oznacza to, ze znane są przypadki takiego działania u tego gatunku. Nie znaczy to jednak, że dla wszystkich innych lek na pewno jest bezpieczny. Oznacza to więc tylko i wyłącznie to, że wiadomo, że dla takiego gatunku istnieją takie zagrożenia.

Źródła: "Farmakologia i farmakoterapia wetrynaryjna" Z. Roliński; "Ilustrowane kompendium farmakologii Lullmanna" H. Lullmann; BSAVA Guide to The Use of Veterinary Medicines; "Clinical Avian Medicine" Cz. 1 i 2 G. Harrison, T. Lightfoot; "Ziervogel. Erkrankungen, Haltung, Futterung" A. Wedel; "Kompendium der Zirvogelkrankheiten" E. F. Kaleta (red.); "Basic Health & Disease in Birds" M. J. Cannon; "Avian Medicine" J. Samour; "Avian Nutrition Boost the Efficiency Of Your Bird's Immune System" Alicia McWatters; J. T. Lumeij "Stosowanie antybiotyków u papug", Magazyn weterynaryjny 2/97; A. Kruszewicz "Badania bakterioskopowe w diagnostyce chorób ptaków", Magazyn Weterynaryjny  oraz informacje z zajęć.

Papuga wygląda na chorą, idziesz z nią do lekarza.
Lekarz daje antybiotyk, nie bój się zadać pytań:

Dlaczego papuga dostaje antybiotyk?
Skąd pewność, że to infekcja bakteryjna?
Skąd wiadomo, że właśnie ten antybiotyk zadziała?

Zadaj te pytania lekarzowi, zanim zaczniesz dawać lek i zanim okaże się, że nie działa!