Nerki są narządem wydalniczym, częścią układu wydalniczego. Choroby nerek prawdopodobnie występują u ptaków znacznie częściej niż są diagnozowane.

W przeciwieństwie do wątroby, nerki są narządem, który prawie w ogóle nie ulega regeneracji. Jednak do prawidłowego metabolizmu wystarczy niewielki procent funkcjonujących kłębuszków.

Zadaniem nerek jest usuwanie z organizmu końcowych produktów przemiany materii, substancji toksycznych oraz takich, które znajdują się we krwi w zbyt dużym stężeniu, a także regulacja gospodarki mineralnej i wodnej organizmu oraz utrzymanie prawidlowej równowagi kwasowo-zasadowej. Tworzenie moczu jest procesem bardzo skomplikowanym. Obejmuje on filtrowanie, wydalanie oraz resorpcję zwrotną. Produktem końcowym u ptaków jest przede wszystkim kwas moczowy (u ssaków mocznik).

Do tworzenia moczu konieczne jest odpowiednie minimalne ciśnienie krwi. W przypadku spadku ciśnienia krwi poniżej koniecznego minimum, dochodzi do zaprzestania wytwarzania moczu co powoduje zatrucie organizmu i śmierć.

Trochę anatomii i fizjologii

Budowa i funkcjonowanie nerek u ptaków różni się od budowy i funkcjonowania nerek u ssaków.

Nerka jest narządem parzystym. U ptaków, proporcjonalnie do wielkości, nerki są większe niż u ssaków. U małych ptaków nerki to ok. 1 % masy ciała, u większych trochę mniej.

Nerki ptaków są płaskimi, płatowatymi narządami, które przylegają do kręgosłupa na odcinku od płuc do miednicy. Mają one bardzo ścisły kontakt z kością lędźwiowo-krzyżową. U niektórych gatunków ptaków obie nerki leżą bardzo blisko siebie.

Nerka ma kolor ciemnobrunatny i bardziej miękką konsystencję niż nerka ssaków.

W nerce ptaków wyróżnia się trzy oddziały: doczaszkowy, średni i doogonowy. Każdy  z nich składa się z płatów nerkowych. Płat ma korę nerkową oraz rdzeń nerkowy chociaż u ptaków nie ma wyraźnego rozgraniczenia na część korową nerek i rdzeniową tak jak jest u ssaków. W nerce ptaków nie ma też miedniczek (u ssaków służą do zbierania moczu). Płaty składają się z płacików.

Podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną nerek jest nefron, który zbudowany jest z ciałka nerkowego oraz kanalika. Ciałko nerkowe składa się z dwóch struktur: torebki Bowmana (inaczej torebki kłębuszka) oraz kłębuszka nerkowego i odpowiedzialne jest za filtrowanie osocza. Kłębuszek (u ptaków ma trochę inną budowę niż u ssaków, np. włośniczki są mniej poskręcane) jest splotem naczyń włosowatych , do których krew doprowadzana jest tętniczką doprowadzającą (o szerokim świetle) a odprowadzana tętniczką odprowadzającą (o wąskim świetle). Różnica średnic oraz ciśnienie krwi powoduje, że powstaje odpowiednie ciśnienie filtracyjne. W ciałku nerkowym woda i związki drobnocząsteczkowe osocza są filtrowane z naczyń kłębuszka do światła torebki skąd ultrafiltrat przechodzi do kanalika nerkowego. Funkcją kanalika nerkowego jest przetworzenie ultrafiltratu osocza w stężony roztwór zbędnych substancji. W kanaliku następuje resorpcja wody, jonów nieorganicznych i niektórych innych cząsteczek. Procesy zachodzące w kanaliku są bardzo skomplikowane, w poszczególnych odcinkach kanalika następuje wchłanianie i wydzielanie różnych jonów, wody i innych substancji. Jednym z odcinków kanalika nerkowego jest pętla Henlego.

Ptaki mają dwa rodzaje nefronów: korowy i rdzeniowy. Nefrony korowe nie posiadają w ogóle lub posiadają słabo wykształconą pętlę Henlego. Nefrony rdzeniowe posiadają długą pętlę Henlego. Układ nefronów korowych przypomina nerkę gadów, zaś rdzeniowych - ssaków. Większość nefronów (ok. 90 %) to nefrony korowe. W kłębuszkach następuje filtracja kwasu moczowego, a następnie jego wydalanie poprzez kanaliki. Nefrony rdzeniowe są odpowiedzialne za formowanie i zagęszczanie moczu. Ptaki, które pochodzą z terenów suchych mają więcej nefronów rdzeniowych niż inne gatunki ptaków.

U ptaków, podobnie jak u gadów, występuje układ wrotny nerek co oznacza, że do nerek doprowadzana jest też krew żylna. Układ ten tworzą żyła wrotna nerkowa doczaszkowa i żyła wrotna nerkowa doogonowa, która jest znacznie grubsza. Zbierają one krew z tylnych odcinków ciała. Krew do nerki doprowadza kilka różnych tętnic, w przeciwieństwie do ssaków, u których krew doprowadza jedna tętnica.

Nerki osłonięte są włóknistą torebką nerkową. U ssaków nerki otoczone są warstwą tłuszczu, która zapobiega urazom. U ptaków funkcję tą sprawują worki powietrzne brzuszne, które oplatają nerki prawie ze wszystkich stron.

Ptaki nie posiadają pęcherza moczowego (z wyjątkiem strusia) i mocz odprowadzany jest bezpośrednio kanalikami zbiorczymi z nerki do moczowodów (które zaczynają się w doogonowym oddziale nerki) i moczowodami do steku. W steku mocz uchodzi w urodeum. Poprzez ruchy antyperystaltyczne mocz cofany jest do koprodeum, a część nawet do okrężnicy i jelit ślepych (u gatunków, które je posiadają). W okrężnicy dochodzi do resorpcji sodu i wody. W koprodeum (przedniej części steku) następuje resorpcja sodu oraz wydzielanie wody.

mocz ptaków

Ptaki nie wydalają moczu oddzielnie, ich odchody to tzw. kałomocz (razem wydalony kał i mocz). Mocz ptaków składa się z dwóch frakcji: płynnego supernatantu (urine) oraz białego osadu kwasu moczowego (urates).

Na zdjęciu są zbyt wodniste odchody (kałomocz), ale dobrze widać dwie frakcje moczu: przezroczysty płynny supernatant i biały osad kwasu moczowego. Kał jest uformowany więc nie jest to biegunka.
(zdjęcie: Joanna Karocka)

Kwas moczowy stanowi większą część wydalanych związków azotowych (60-80 %). Pozostała cześć to amoniak (kilkanaście lub więcej procent) oraz w mniejszych ilościach mocznik, kreatyna i kreatynina. Ilości wydalanych składników zależą m.in. od pożywienia, np. przy diecie ubogiej w białko procentowa ilość amoniaku będzie większa, a kwasu moczowego mniejsza.

Osmolarność moczu ptaków jest niższa niż większości ssaków. Przy odwodnieniu osmolarność wzrasta. Ptaki ze względu na budowę nefronów nie są w stanie zagęścić moczu w takim stopniu jak ssaki. W pewnym stopniu mocz zagęszczany jest dopiero w steku.

Prawidłowe pH moczu ptaków waha się od 5 do 8, ale średnio jest to 6,5-7 pH. Podczas wytwarzania skorupki jaja dochodzi do kwasicy metabolicznej i pH moczu spada. Jednocześnie obniża się stężenie wapnia, a wzrasta chlorków i fosforanów.

Diagnostyka chorób nerek

Zdiagnozowanie chorób nerek, zwłaszcza wczesna diagnostyka, jest trudne. W zasadzie wszystkie objawy są niespecyficzne i mogą występować w wielu różnych chorobach.

Objawy mogące wskazywać na problemy z nerkami:

• wodniste odchody (duża ilość "wody" w odchodach, ale kał jest uformowany albo nie ma go wcale);
• bezmocz;
• ospałość;
• zmniejszony apetyt prowadzący do wychudzenia;
• niezdolność do lotu (z powodu osłabienia);
• powiększony brzuch (możliwe wodobrzusze);
• duszności;
• wymioty;
• nastroszone pióra;
• paraliż nóg (zwłaszcza częsty w przypadku nowotworów nerek u papużek falistych).

Powyższe objawy mogą jednak występować także w wielu innych chorobach niezwiązanych z nerkami.

Badanie krwi

Poziom kwasu moczowego we krwi nie jest dobrym wskaźnikiem chorób nerek ponieważ żeby jego poziom we krwi się podniósł musi przestać funkcjonować ok. 70 % nerek. U ptaków mięsożernych konieczna jest 24 godzinna głodówka żeby zapobiec wynikom fałszywie dodatnim. Kolejnym problemem jest różne stężenie kwasu moczowego u różnych gatunków ptaków, ptaków różnie żywionych oraz ptaków w różnym wieku.

Przyjmuje się, że u ptaków poziom kreatyniny we krwi nie jest wcale lub jest tylko w niewielkim stopniu wskaźnikiem diagnostycznym stanu nerek.

U ptaków z chorymi nerkami nie obserwuje się podniesienia poziomu fosforu we krwi.

Badanie moczu

Badanie moczu jest rutynowym działaniem w przypadku problemów z nerkami u ssaków. U ptaków jest rzadko stosowane ze względu na trudność wydzielenia czystego moczu (ze względu na jednoczesne wydalanie moczu i kału). Można je jednak przeprowadzić. Wodnisty mocz (urine) musi zostać oddzielony od białego kwasu moczowego (urates) oraz kału. Wymieszany mocz (razem część wodnista i biała) ma ograniczone znaczenie diagnostyczne. Najlepiej odessać wodnisty mocz strzykawką. W przypadku wielomoczu jest to stosunkowo łatwe (odchody muszą być oddawane na podłoże, w które mocz nie będzie wsiąkał). W przypadku ptaków oddających normalną ilość moczu jest większy problem i pobranie moczu wymaga specjalnych narzędzi, dlatego badanie jest bardzo rzadko wykonywane. Problemem jest też brak norm dla większości gatunków (znam normy np. dla gołębi, ale nie spotkałam norm dla papug). Z powodu zmian jakie zachodzą w moczu już po opuszczeniu nerek i moczowodów, inne właściwości ma mocz moczowodowy, a inne mocz wydalony.

Ocenia się: ciężar właściwy, kolor, klarowność, pH, obecność białka, glukozy i hemoglobiny. Osad moczu bada się pod mikroskopem.

Normalny ciężar właściwy moczu dla danego gatunku ptaka zależy przede wszystkim od środowiska życia (dostępności wody). Ptaki w hodowlach mogą mieć inny ciężar właściwy moczu niż dzicy przedstawiciele danego gatunku. Ponieważ ptaki mają ograniczone możliwości zagęszczania moczu; ich mocz jest izoosmotyczny lub lekko hiperosmotyczny. Normalnie ciężar właściwy moczu ptaków waha się od 1,005 do 1,020 g/mL i bardzo różni się w zależności od gatunku. Generalnie ciężar właściwy moczu ma małe znaczenie diagnostyczne.

Pewna ilość białka występuje w moczu zdrowych gołębi . Wzrost zawartości białka w moczu jest na ogół wynikiem chorób nerek. W zależności od ilości białka przyczyny mogą być różne. Powszechnie używane szybkie testy są za mało dokładne w przypadku ptaków i nie można na ich podstawie określić stopnia białkomoczu. Zaleca się stosowanie metody Ponceau S.

Glukoza nie występuje w moczu zdrowych kurcząt, ale w niewielkich ilościach była znajdywana w moczu zdrowych różnych gatunków ptaków. Są to jednak za małe ilości żeby zostały wykryte powszechnie stosowanymi szybkimi testami. Wysoki poziom glukozy występuje w cukrzycy, jednak do jej stwierdzenia konieczne jest stwierdzenie podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Sam wyższy poziom glukozy w moczu połączony z polidypsją i poliurią nie musi świadczyć o cukrzycy.

U ssaków występuje tzw. zespół Fanconiego, który jest uogólnionym zaburzeniem transportu kanalikowego i może być wrodzony i nabyty. Objawia się przede wszystkim obecnością w moczu m.in. glukozy, aminokwasów oraz dużej ilości wody (z powodu zaburzeń resorpcji). U ptaków rozważa się możliwość występowania tego zespołu m.in. u papug.

Podwyższony poziom glukozy w moczu obserwuje się u samic papug w przypadku związanego z jajami zapalenia otrzewnej.

Kolor moczu ptaków może być różny: białawy, przezroczysty, lekko żółtawy lub beżowy. Na zmiany koloru mają wpływ niektóre leki (np. witamina B komplex) oraz niektóre pokarmy (np. wiele jagód). W przebiegu niektórych chorób wątroby kolor moczu jest w różnych odcieniach zielonego, żółtozielonego a w rzadkich przypadkach mocz (zarówno część wodnista jak i "biała") może mieć zabarwienie pomarańczowe.

Czerwonawe zabawienie moczu jest wynikiem obecności w moczu barwników krwi. Hematuria u ssaków jest zawsze patologiczna, u ptaków może być jednak wynikiem domieszki krwi z układu pokarmowego lub rozrodczego i nie musi mieć nic wspólnego z nerkami. Hematuria związana z nerkami może świadczyć o nowotworach nerek, procesach zapalnych oraz nefropatiach będących skutkiem działania toksyn. Czerwonoróżowe lub brązowawe zabarwienie moczu występuje w przypadku zatrucia ołowiem i jest prawdopodobnie wynikiem obecności barwników porfirynowych (niektórzy uważają, że jest to hemoglobinuria). Przejściowe zabarwienie na ciemnoczerwony kolor moczu zdarza się u ręcznie karmionych piskląt i wynika ze stosowania diety wysokobialkowej.

W przypadku ptaków niejedzących zielone barwniki z kału mogą w kloace przedostać się do moczu co spowoduje zielonkawe zabarwienie moczu.

Związki ketonowe prawdopodobnie nie mają u ptaków takiego znaczenia jak u ssaków. Normalnie występują w moczu ptaków migrujących; u innych gatunków ptaków nie powinny. Mogą występować u ptaków głodzonych.

Badanie osadu moczu jest możliwe tylko w przypadku uzyskania całkowicie czystego moczu (bez żadnej domieszki "białej" części i kału). Dodatkowo należy zawsze brać pod uwagę możliwość obecności w moczu elementów nie pochodzących z nerek. Osad moczu należy oglądać najpierw niewybarwiony, a następnie wybarwiony błękitem metylenowym. Elementy pochodzenia nerkowego to przede wszystkim fragmenty komórek nabłonkowych, krwinki i różnego pochodzenia wałeczki. Komórki nabłonkowe oraz niewielka ilość krwinek (zarówno białych jak i czerwonych) występuje normalnie w moczu. Występowanie wałeczków jest związane z chorobami nerek.

Znajdujące się w moczu bakterie na ogół mają pochodzenie z układu pokarmowego (z kału). Przy ich dużej ilości (zwłaszcza jak mamy relatywnie czystą próbkę oraz dodatkowo obecność wałeczków) należy jednak brać pod uwagę infekcję bakteryjną układu moczowego.

U samców możliwa jest obecność spermy.

Mocz ptaków zawiera bezpostaciowe moczany. Czasem obserwuje się inne kryształy.

Badanie radiologiczne

Nerki ptaków, ze względu na swoje położenie, są dość trudne do badania radiologicznego. Niemniej jednak prześwietlenie daje informacje o położeniu oraz wielkości nerek, a także o znajdujących się w nerkach kryształach.

Endoskopia

Endoskopia pozwala na bezpośrednie obejrzenie całego układu moczowego.

Biopsja

Biopsja nerki jest dla ptaków niebezpieczna i zawsze jest związana z ryzykiem poważnych krwotoków.

Inne badania

U ptaków badanie USG nerek jest niemożliwe. U dużych ptaków opisuje się badanie USG przez kloakę.

W ośrodkach naukowych, dysponujących odpowiednim sprzętem i personelem, możliwe jest wykonanie tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego.

Naukowo wykorzystywano też scyntygrafię, nie jest to jednak metoda diagnostyczna powszechnie wykorzystywana i dostępna. W literaturze opisano scyntygrafię nimfy.

Można wykonać test pozbawienia wody, ale musi on być wykonany przez specjalistę i pod jego ścisłym nadzorem. Test należy przerwać w momencie utraty przez ptaka 5-7 % masy ciała.

Choroby infekcyjne

Ryzyko chorób infekcyjnych nerek u ptaków wzmaga nieobecność węzłów chłonnych oraz obecność systemu wrotnego.

Najpowszechniejszym wirusem powodującym zapalenie nerek jest wirus polyoma. U większości papug zakażonych (innych gatunków niż papużka falista) tym wirusem obserwuje się choroby kłębuszków wywołane odkładaniem się kompleksów immunologicznych w nerkach. Papugi te jednak umierają z innych przyczyn nie wykazując objawów chorób nerek.

Inne wirusy wykazujące tropizm do nerek (niekoniecznie występujące u papug) to pikornawirus, paramyksowirus, wirus ptasiej grypy, wirus Zachodniego Nilu, choroby Pacheco i togawirus. U drobiu ważnym wirusem powodującym choroby układu moczowego jest wirus zakaźnego zapalenia oskrzeli.

Infekcje bakteryjne są na ogół skutkiem przedostania się bakterii układem krwionośnym w przypadku ogólnej infekcji bakteryjnej. Rzadko bakterie mogą przedostać sie do moczowodów z kloaki; może to mieć miejsce w przypadku przewlekłego zapalenia kloaki. Bakterie najczęściej powodujące zapalenie nerek to Enterobacteriaceae, Pasterurela spp, Pseudomonas spp oraz gronkowce i paciorkowce. Rzadko objawy ze strony nerek może spowodować Mycobacterium avum.

U części ptaków chorych na chlamydofilozę obserwuje się zmiany w nerkach, jednak, poza nielicznymi przypadkami, nie udało się wyizolować Clamydii z komórek nerek.

Grzyby (Aspergillus) mogą przedostać sie do nerek z worków powietrznych. Nie jest jednak możliwa grzybica nerek bez wcześniejszego zajęcia worków powietrznych.

Pasożyty w nerkach są rzadkie. U ptaków wodnych może występować nerkowa postać kokcydiozy. U papug notowano przypadki mikrosporydiozy; często występuje ona łącznie z PBFD.

Choroby nieinfekcyjne

choroby metaboliczne i spichrzeniowe

Częstszą przyczyną problemów z nerkami jest odwodnienie. Zmniejszenie wydzielania kwasu moczowego powoduje możliwość wytrącania się moczanów w kanalikach nerkowych co może powodować ich zatkanie i niewydolność narządu. Zmiany spowodowane przejściowym odwodnieniem są odwracalne. Bardzo niebezpieczny jest dłuższy brak wody ponieważ powoduje on nieodwracalne zmiany w nerkach. Papugi mogą nie pić wody o zmienionym smaku i zapachu, np. w związku z podawaniem jakieś leków. Dlatego w takich przypadkach trzeba dokładnie monitorować pobieranie wody przez papugi. Normalnie papugi nie piją dużo, zwłaszcza jak mają dodatkowo mokry pokarm (owoce, warzywa) oraz jak panują normalne warunki pogodowe.

Lipidoza nerkowa (zaburzenie metabolizmu tłuszczowego) była notowana u papug (m.in. papużek falistych, amazonek i nimf). Związana jest z wysokotluszczową i nieskobiałkową dietą, głodzeniem, niedoborami biotyny i przewlekłymi chorobami wątroby. U drobiu w takim przypadku obserwuje sie osowiałość następnie paraliż i śmierć.

Nadmiar witaminy D3 lub wapnia prowadzi do wapnicy nerek, w której następuje osadzanie się wapnia w nerkach (także w innych narządach). Jest to szczególnie częste u ręcznie karmionych piskląt, którym podaje się za duże dawki tej witaminy. Objawy to poliuria, polidypsja, anoreksja, zatrzymanie pracy wola i utrata masy ciała.

Żelazica (hemochromatoza, hemosyderoza uogólniona) występuje u niektórych papug (przede wszystkim lor i lorys). Choroba ta polega na nadmiernym gromadzeniu żelaza w tkankach, z czego najczęściej obserwuje się gromadzenie żelaza w wątrobie, ale obserwowano też gromadzenie żelaza w komórkach kanalików nerkowych. Przyczyny nie są znane. Są gatunki ptaków (np. gwarki), które mają tendencję do czegoś takiego - ptakom tym należy podawać specjalny, zawierający mało żelaza, pokarm. Być może są to jakieś gatunkowe cechy metabolizmu. U ludzi hemochromatoza jest chorobą dziedziczną. Przyczyną mogą być też osobnicze wrodzone wady metabolizmu, a także za dużo żelaza w pożywieniu. Żelazo nie powoduje w nerkach odpowiedzi zapalnej ani innej degeneracyjnej.

Amyloidoza spowodowana jest pozakomórkowym odkładaniem się w tkankach złogów nieprawidłowego białka zwanego amyloidem. Amyloidoza dotyczy przede wszystkim wątroby, ale może też występować w nerkach. Amyloidoza nerkowa obserwowana jest przede wszystkim u ptaków wodnych i małych ptaków wróblowatych.

Barwniki żółciowe często są znajdywane w kanalikach nerkowych ptaków z zapaleniami wątroby. Najczęstszym objawem ptaków z biliwerdynurią jest wielomocz. Nie są jednak znane zależności miedzy tymi barwnikami i nerkami.

przyczyny żywieniowe

Choroby nerek mogą być wywołane nieprawidłowym żywieniem. Zapalenie nerek lub inne degeneracyjne zmiany w nerkach mogą być spowodowane nadmiarem białka, wapnia oraz witaminy D, a także niedoborami witaminy A. Niedobór witaminy A może powodować metaplazję (zmiany) nabłonka dróg moczowych, blokady i w konsekwencji niewydolność nerek. Zmiany w nabłonku są wrotami dla bakterii i mogą prowadzić do infekcji bakteryjnych.

Objawy ze strony nerek mogą pojawić się po zmianie diety z granulatów na ziarno, w przypadku wcześniejszego długiego podawania tylko granulatów. W takim przypadku po kilku miesiącach nowej diety wszystko wraca do normy.

nowotwory

Nowotwory pierwotne nerek są u papug bardzo rzadkie. Wyjątkiem są papużki faliste, u których nowotwory w ogóle są dość częste, a około jedna czwarta wszystkich nowotworów to właśnie nowotwory nerek. Najpowszechniejszy nowotwór nerek to gruczolakorak oraz nerczak zarodkowy (nefroblastoma). Gruczolakorak czasem powoduje zanik rozpływny kości oraz zwłóknienie jelit, a także wnika w sąsiednie tkanki. Dalsze przerzuty - do skóry, płuc, wątroby i jajowodu - są rzadkie. Inne czasem notowane nowotwory to torbielakogruczolak i włókniakomięsak. W przypadku nowotworów papużek falistych rozważa się przyczyny wirusowe.

Przerzuty do nerek najczęściej spowodowane są przez białaczki.

U ptaków charakterystycznym objawem nowotworów nerek jest jednostronny lub obustronny paraliż spowodowany uciskiem powiększonego organu na nerw kulszowy. Możliwe jest powiększenie brzucha spowodowane przemieszczeniem żołądka lub wodobrzuszem.

Nowotwory nerek można zdiagnozować w wyniku prześwietlenia ( z lub bez kontrastu).

Nowotwory nerek są w zasadzie u ptaków nieoperowalne. W leczeniu paliatywnym stosuje się leki przeciwbólowe oraz sterydowe.

zatrucia

Ze względu na obecność systemu wrotnego, zarówno wątrobowego jak i nerkowego, nerki ptaków szczególnie narażone są na zatrucia. Najczęstszymi toksynami uszkadzającymi nerki są metale ciężkie, niesterydowe leki przeciwzapalne (m.in. aspiryna, ibuprofen, naproxen) oraz antybiotyki. Z antybiotyków najważniejsze w przypadku ptaków jest silne nefrotoksyczne działanie gentamycyny i w mniejszym stopniu innych aminoglikozydów. U ptaków nawet niewielkie dawki tego antybiotyku prowadzą do poliurii i polidypsji. Nefrotoksyczne działanie mają też polimyksyna B oraz sulfonamidy zwłaszcza u ptaków odwodnionych. Inne toksyny uszkadzające nerki to: leki sterydowe (deksametazon i medroksyprogesteron), mikotoksyny (przede wszystkim aflatoksyna ale też ochratoksyna, oosporeina, cytrynina), herbicydy i środki do zwalczana gryzoni (zwłaszcza analogi witaminy D3 oraz oparte na witaminie D3), aceton, selen .

więcej o antybiotykach i ich działaniach niepożądanych

Powszechnie wymienianym lekiem powodującym uszkodzenia nerek jest amfoterycyna B. Jednak  nie ma dowodów na to, że powoduje ona uszkodzenie nerek u ptaków.

Rośliny o działaniu nefrotoksycznym: dąb, rabarbar, wszystkie rośliny zawierające szczawiany (zarówno rozpuszczalne jak i nierozpuszczalne kryształy).

więcej o toksycznych roślinach

Zatrucie solą kuchenną (chlorkiem sodu) jest dość częstym zatruciem u ptaków trzymanych w domach. Skutki są zależne od tego czy sól została przyjęta z wodą czy pokarmem. W przypadku zjedzenia soli w wodzie dochodzi do niewydolności komórkowej i wodobrzusza; z pokarmem - do ostrej niewydolności nerek z zatkaniem moczowodów moczanami. Objawy zatrucia solą to polidypsja i poliuria, a także całkowity bezmocz w przypadku zatkania moczowodów.

Ptakom, które zjadły większe ilości soli należy zapewnić dostęp do nieograniczonej ilości czystej wody.

Choroby wrodzone

Sporadycznie u ptaków zdarza się niedorozwój lub wrodzony brak nerki. Niedorozwój lub brak jednej nerki na ogół nie daje żadnych objawów i wykrywany jest dopiero podczas sekcji. Czasem może występować brak jednego z oddziałów nerki. Najczęściej brakuje oddziału doczaszkowego. Generalnie w takich przypadkach obserwuje się przerost wyrównawczy drugiej nerki. U papużek falistych, które są rozmnażane w złych warunkach i których rodzice są za bardzo eksploatowani, często dochodzi do niedorozwoju różnych narządów, w tym także nerek.

Czasem notowane są torbiele nerkowe, pojedyncze lub mnogie. W poważnych przypadkach dochodzi do niewydolności narządu.

Urazy

Urazy nerek są u ptaków bardzo rzadkie ze względu na położenie narządu, który jest chroniony przez okoliczne kości.

Skaza (dna) moczanowa

Skaza moczanowa nie jest chorobą, jest objawem podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi lub uszkodzenia nerek. W przypadku uszkodzenia pewnego odcinka kanalika nerkowego kwas moczowy nie może być wydalany i jego poziom we krwi wzrasta. U ptaków kwas moczowy może być produkowany nawet w przypadku odwodnienia. Przy uszkodzeniu nerek kwas moczowy odkłada się w nerkach, a w przypadku jego wysokiego poziomu we krwi także w innych narządach wewnętrznych i w stawach (postać trzewna i stawowa skazy moczanowej).

Więcej o skazie moczanowej (wkrótce artykuł ten zostanie uzupełniony)

Postępowanie i leczenie

Leczenie zależy od konkretnej choroby. W przypadku ostrej niewydolności nerek bardzo ważne jest jak najwcześniejsze podjęcie leczenia żeby zapobiec postępującym uszkodzeniom nerek.

Niezależnie od przyczyny ważne jest nawodnienie ptaka. Samodzielnie w domu trzeba zapewnić papudze swobodny dostęp do dużej ilości czystej wody. Lekarz może podać ptakowi odpowiednie płyny podskórnie.

Dieta powinna być niskobiałkowa, wysokowęglowodanowa i zawierająca tłuszcz. Powinna zawierać niewielkie ilości minerałów, potasu, sodu i fosforu. Często polecana dla chorych papug jest mieszanka do ręcznego karmienia piskląt, trzeba jednak uważać na zawartość w niej białka, mieszanka taka może być bowiem wysokobiałkowa. Zmiana diety (zwłaszcza wyeliminowanie dużej zawartości białka i fosforu) może w krótkim czasie spowodować cofnięcie się niektórych objawów. Trzeba jednak pamiętać że, taka dieta może prowadzić do niedoborów i jest przeciwwskazana w przewlekłych chorobach nerek.

W handlu dostępne są preparaty ziołowe lub ziołowo-witaminowe poprawiające funkcjonowanie nerek. Najpowszechniej używane to Sodiazot (Laboratoire Biove) i Nefrovet (Biofaktor). Z leków ludzkich można stosować Urosan, który zaparza się ta jak dla ludzi, a potem rozcieńcza wodą pół na pół. Urosan pomaga przepłukać nerki ze szkodliwych substancji, dlatego warto go podawać po zjedzeniu przez ptaka toksyn.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się wiele leków, ich dobór oraz prowadzenie takiego leczenia to juz jednak zadanie dla lekarza.

Źródła: "Clinical Anatomy and Physiology of Exotic Species" B. O'Malley; "Anatomia zwierząt" (cz. 3 Ptaki) H. Kobryń, F. Kobryńczuk; "Ornitologia ogólna" D. Ferens, R. J. Wojtusiak; "Fizjologia zwierząt domowych" V. von Engelhardt; "Fizjologia zwierząt" T. Krzymowski; "Pathology of pet and aviary birds" R. Schmidt, D. Reavill, D. Phalen; "Avian Medicine and Surgery in Practice" B. Doneley; "Avian Medicine: Principles and Application" G. Harrison, L. Harrison, B. Ritchie; "Clinical Avian Medicine" G. Harrison, T. Lightfoot; "Leitensymptome bei Papageien und Sittiche" M. Pees; Ch. Pollock "Diagnosis and Treatment of Avian Renal Disease" Vet Clin Exot Anim 9 (2006); "WHEATER Histologia. Podręcznik i atlas" B. Young, J. S. Lowe, A. Stevens, J. Heath; "Veterinary Toxicology" J. Roder.